samoocena

postawa wobec samego siebie, zwłaszcza wobec własnych możliwości oraz innych cech wartościowych społecznie. W zależności od subiektywnej oceny i emocjonalnego stosunku do własnych cech, samoocena jest pozytywna lub negatywna; tego rodzaju bilans emocjonalny określa się jako poziom samooceny, rozumiany najczęściej jako emocjonalny aspekt postawy wobec siebie; natomiast poznawczy aspekt samooceny określa się jako „pojęcie samego siebie” (self-concept). Termin „negatywna samoocena” dobrze koresponduje z bardziej tradycyjnym określeniem „poczucie niższości”, a termin „pozytywna samoocena” ma w języku potocznym bliski odpowiednik w określeniu „pewność siebie”. Poziom samooceny jest wypadkową dwóch czynników: 1) dotychczasowych rezultatów (powodzeń lub niepowodzeń) w podejmowanych działaniach; 2) pewnych standardów poznawczych, pełniących rolę układu odniesienia w postaci ideałów, wzorców osobowych i oczekiwań innych osób (np. rodziców); standardy te stanowią kryterium subiektywnej oceny własnych doznań i decydują ostatecznie o wyniku bilansu, o tym, czy rezultaty działań zostaną ocenione jako sukcesy czy porażki. Z poziomem samooceny związana jest jej chwiejność lub stabilność, cechy odnoszące się do stopnia zmian w poziomie samooceny pod wpływem doraźnych sukcesów lub porażek (co zazwyczaj jest równoznaczne z pozytywnymi lub negatywnymi ocenami innych osób). Duża chwiejność samooceny występuje często u osób nerwicowych, mających z reguły obniżoną samoocenę. Jedną z cech samooceny jest jej adekwatność, tj. stopień zgodności między poznawczym aspektem tej postawy a stanem faktycznym, czyli relacja między cechami, które jednostka ma rzeczywiście, a cechami, jakie jest skłonna sobie przypisywać. Inną cechą samooceny, a zarazem jedną z podstawowych kwestii spornych w teorii postaw, jest spójność samooceny, czyli stopień wewnętrznej zgodności między ocenami własnych możliwości w różnych sytuacjach lub rodzajach działalności; idealnie spójną samoocenę miałaby jednostka, która we wszystkich rodzajach działalności jednakowo ocenia swoje możliwości oraz w takim samym stopniu akceptuje dostrzegane u siebie cechy. Pytanie o spójność samooceny jest równocześnie problemem teoretycznym; jeśliby spójna samoocena była faktem rzadko spotykanym w praktyce, to należałoby wtedy badać różne rodzaje samooceny i różne pojęcia samego siebie. Mimo uzasadnionych wątpliwości wydaje się, że ujmowanie samooceny jako uogólnionej postawy jest bardziej celowe.



Szewczuk W. (1985). Słownik psychologiczny (s. 275). Warszawa: Wiedza Powszechna.