Anna Muszyńska-Kutner

Im dłużej pracuję z trzeźwiejącymi alkoholikami, tym większą wagę przykładam do posiadania przez nich umiejętności: rozpoznawania własnych sposobów reagowania na przykre uczucia, rozpoznawania towarzyszących tym sposobom charakterystycznych sygnałów ostrzegawczych oraz radzenia sobie z przykrymi uczuciami w inny niż dotychczas sposób.

W miarę zdrowienia pojawiają się witane z radością, długo nieobecne w życiu człowieka uczucia kompetencji, dumy, satysfakcji, spełnienia. Chociaż niechciane mogą pojawiać się także przykre uczucia: złość, zazdrość, frustracja, samotność. Oto typowe dla osób uzależnionych sposoby reagowania na przykre uczucia - dobrze jest przyjrzeć się im. Każdy z nich niesie w sobie ryzyko powrotu do picia.

Materiał dla uczestników sesji
ZAJĄC - najdrobniejszy ślad przykrego uczucia wywołuje dramatyczną reakcję w postaci ucieczki. Cała energia jest koncentrowana na pozbycie się niechcianego uczucia. Smutek nie ma prawa bytu. Samotność nie jest tolerowana, a frustracja nieakceptowana. Typowe zdanie, które wypowiada "Zając" brzmi: "Nie jestem w stanie znieść samotności sobotniego wieczoru. Wychodzę".

WILK - zawsze znajdzie ofiarę, którą czyni odpowiedzialną za swój smutek, złość czy depresję. Pozwala mu to unikać brania odpowiedzialności za siebie. Przykre uczucia są maskowane złością, a złość kierowana na ofiarę. Typowa wypowiedź "Wilka" brzmi: "Czuję się źle i winę za to ponosisz ty".

MIŚ - wszystkie nieprzyjemne uczucia są zablokowane. Nic nie wydaje się być problemem. Depresja? - skądże. Samotność? - to nie ja. Zdenerwowanie? - dlaczego miałbym się denerwować. Niestety, blokując przeżywanie przykrych uczuć, odcina się też od przyjemnych. W rezultacie nie przeżywa żadnych uczuć. Typowe zdanie "Misia" to: "Trzeźwienie nie niesie ze sobą żadnych problemów".

KRET - gromadzi przykre uczucia i pozwala, aby przekształciły się w depresję oraz poczucie małej wartości. Typowa wypowiedź, którą można usłyszeć od "Kreta" to: "Nie znalazłem pracy i czuję się źle. Ale widocznie tak musiało być. Jedno niepowodzenie więcej. Na pewno nigdy nie znajdę pracy, bo nie zasługuję na nią".

Po wysłuchaniu krótkiego wykładu, na temat sposobów reagowania na przykre uczucia, pacjenci przystępują do rozpoznawania:

1) swoich sposobów reagowania na przykre uczucia,

2) sygnałów ostrzegawczych, które towarzyszą tym sposobom.

Następny etap pracy, to przygotowanie strategii umożliwiających radzenie sobie z tymi sygnałami ostrzegawczymi.

Ćwiczenie 1
Który ze sposobów reagowania na przykre uczucia rozpoznajesz u kogoś z rodziny lub znajomych? Podaj konkretne przykłady.

Jak myślisz, jakim jesteś "zwierzakiem" w oczach rodziny lub znajomych? Podaj konkretne przykłady.

Jeżeli masz kłopot z rozpoznaniem jaki "zwierzak" "siedzi" w tobie, to zapoznaj się z sygnałami, które są charakterystyczne dla niego. Ważne, abyś nauczył się dostrzegać te sygnały u siebie, ponieważ ich pojawienie się często świadczy o uruchomieniu procesu, który może zakończyć się piciem.

ZAJĄC - nie przestrzega rytmu dnia, podejmuje pochopne decyzje, często wybucha płaczem, gromadzi niezałatwione sprawy.

WILK - użala się nad sobą, kłamie w domu i pracy, wywołuje drobne sprzeczki i potężne awantury, ma ciągłe uczucie zdenerwowania i braku satysfakcji.

MIŚ - doświadcza narastającego uczucia niepokoju, cierpi na bezsenność, wybucha złością, ma szalone pomysły, myśli i śni o alkoholu.

KRET - jest niezdolny do porannego wstania z łóżka, doświadcza apatii i poczucia braku nadziei, ogarniają go myśli samobójcze, zaniedbuje obowiązki.

Ćwiczenie 2
Które z przedstawionych sygnałów ostrzegawczych pojawiły się ostatnio u Ciebie?

W jaki sposób radzisz sobie z nimi? Do każdego sygnału podaj konkretną strategię zaradczą.

Podsumowanie
Sposoby reagowania na przykre uczucia mogły wytworzyć się zarówno w trakcie uzależnienia, jak i wcześniej. W trakcie powrotu do zdrowia osoba uzależniona reaguje na przykre uczucia w wyuczony sposób, ponieważ zna go najlepiej. Sposób reagowania bywa podstawą do tworzenia własnego wizerunku. I tak "Zające" postrzegają siebie jako osoby znerwicowane i bardzo wrażliwe. "Wilki" natomiast za super obiektywne, bezbłędnie oceniające rzeczywistość. Z kolei "Misie" swój brak reakcji na przykre uczucia przyjmują za pozytywną cechę charakteru, która świadczy o ich sile wewnętrznej. Zaś "Krety" nie znając innego, poza gromadzeniem, sposobu reakcji pozwalają, aby ich poczucie wartości malało i w rezultacie postrzegają siebie jako życiowych nieudaczników.

Kontynuowanie starego sposobu reagowania na przykre uczucia zwiększa prawdopodobieństwo powrotu do picia. Co robić, aby do niego nie doszło?

ZAJĄC - trzeźwość oznacza dla Ciebie odzyskanie kontroli nad własnym życiem. Powinieneś sporządzić plan trzeźwienia i konsekwentnie go realizować. Jeżeli reagujesz na przykre uczucia ucieczką, trudno jest Ci przejąć kontrolę nad swoim życiem. Ucieczka od wszystkich przykrych uczuć jest nierealistyczna i niezdrowa. Jeżeli rozwinąłeś ten sposób reagowania na przykre uczucia, to powrót do zdrowia oznacza dla Ciebie nabycie umiejętności przeżywania przykrych uczuć. W przeciwnym razie będziesz ciągle w emocjonalnym chaosie, a to prędzej czy później prowadzi do picia.

WILK - trzeźwość oznacza dla Ciebie przejęcie odpowiedzialności za własne życie. Twój sposób reagowania na przykre uczucia polega na oskarżaniu innych. Ale nie zawsze inne osoby są winne. Czasami człowiek ma po prostu zły dzień i złe samopoczucie, to niczyja wina. A może co ważniejsze, czasami sam jest przyczyną swego złego samopoczucia. Każdemu zdarza się popełniać błędy i trzeba tylko umieć ponosić ich konsekwencje. Ważne, abyś umiał przyznać się do błędu i nie obarczał winą innych. Jeżeli to zrozumiesz, zauważysz, że twoje dobre samopoczucie zależy od ciebie. Jeżeli nie przejmiesz odpowiedzialności za siebie, powrót do picia jest bardzo możliwy.

MIŚ - aby życie bez alkoholu mogło stać się atrakcyjne, musisz znaleźć w nim coś, co pozwoli ci odczuwać satysfakcję, dumę i radość. Coś, co sprawi, że uzyskasz spokój ducha. Aby móc przeżywać te przyjemne uczucia, musisz zrezygnować z blokowania przykrych uczuć. Niesie to
w sobie ryzyko. Kiedy otworzysz się, będziesz przeżywał wszystkie rodzaje uczuć: zarówno te przykre, jak i przyjemne. Nie sposób przeżywać tylko pożądanych uczuć, rezygnując z niechcianych. Blokując przeżywanie uczuć przykrych, odcinasz się także od przyjemnych. Życie w trzeźwości nie cieszy, jeżeli nie ma w nim radości. Emocjonalna pustka zwiększa ryzyko powrotu do picia, ponieważ alkohol daje złudzenie odczuwania przyjemnych uczuć.

KRET - jeżeli gromadzisz w sobie przykre uczucia, które przekształcają się w depresję oraz poczucie małej wartości, to trzeźwość będzie sprawiała Ci emocjonalny ból.
W prawie każdym przypadku emocjonalny ból bez możliwości jego uśmierzenia kończy się powrotem do picia. Czy kiedykolwiek postrzegałeś siebie jako osobę o wysokim poziomie napięcia wewnętrznego, wrażliwą, spontaniczną, nie docenianą przez otoczenie, depresyjną i bez nadziei? Jeżeli tak, to jest to wynikiem gromadzenia przykrych uczuć.

Ćwiczenie 3
Czy wiesz już jaki zwierzak siedzi w Tobie?

Jakie przykre uczucia odczuwałeś ostatnio? Opisz konkretną sytuację.

Z kim możesz otwarcie rozmawiać o swoich uczuciach?

Czego musisz się nauczyć, aby nie powielać starego schematu reagowania na przykre uczucia?

Anna Muszyńska-Kutner

Autorka ukończyła Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Uzyskała licencję terapeuty uzależnień w USA. Jest członkiem zespołu ds. etyki zawodowej terapeutów uzależnień.