Zofia Sobolewska

Przy budowaniu tożsamości alkoholowej pacjenci zdobywają podstawową wiedzę na temat uzależnienia od alkoholu, robią autodiagnozę, dowiadują się o zmianach, jakie uzależnienie poczyniło w ich funkcjonowaniu psychicznym.

Strategia terapeutyczna zakłada na ruszenie wyobrażeń pacjenta o sobie i świecie. Zakwestionowanie jego spo sobów funkcjonowania i stylu życia, (co zwiększa początkowo poczucie za gubienia, chaosu, niezrozumienia i nasila cierpienie i niewiarę w siebie samego), w celu zrobienia miejsca i przygotowania do odkrywania bar dziej realistycznego obrazu rzeczywi stości i uczenia się konstruktywnego zdrowego radzenia sobie z różnymi trudnościami.

Aby pacjent mógł zrozumieć siebie i swoje problemy, zaczął je rozwiązy wać, musi najpierw przestać im zaprze czać i iluzorycznie je tłumaczyć. By mógł radzić sobie z cierpieniem inaczej niż przez picie, musi zacząć od zaprze stania ciągłej ucieczki od niego i spo tkania się z nim.

Jeżeli chce odzyskać zaufanie do sie bie i zdolność do kierowania własnym życiem, musi zrezygnować z postawy osoby posiadającej nad wszystkim kon trolę i nie potrzebującej pomocy.

Wszystko to jednak musi odbywać się stopniowo, przy stosowaniu zasa dy: im bardziej bolesna konfrontacja, im silniejsze rozbrajanie nałogowego mechanizmu, tym więcej wsparcia, za pewnienia poczucia bezpieczeństwa i akceptacji ze strony terapeuty i gru py. Jednocześnie przekazywana jest pacjentom inna ideologia radzenia so bie z życiowymi trudnościami. Doty czy ona zarówno zasad terapii (co sprzyja, a co utrudnia czy też unie możliwia leczenie, w jaki sposób psy choterapia leczy), jak i ogólnej filozo fii życiowej (jaką postawę przyjąć wo bec konieczności rozwiązywania pro blemów, cierpienia czy dylematów moralnych). Pracuje się nad przyję ciem przez pacjentów nowej hierar chii wartości na tym etapie najważniejsze jest utrzymywanie abstynen cji i uczestnictwo w terapii. Wszyst kie inne sprawy rozpatrywane są pod tym kątem. Do wielu z nich terapeu ta podchodzi w sposób dyrektywny: ustala zasady i normy obowiązujące w terapii, wymaga wprowadzenia kon kretnych zmian w stylu życia (np.: przestrzegania "Zaleceń dla trzeźwie jących alkoholików"), pilnuje, by gru pa pracowała nad tematem wynikają cym z programu. Zakłada się, że sko ro osoby uzależnione w niektórych sprawach nie są w stanie same znaleźć innego rozwiązania niż sprzyjające pi ciu, to w początkowej fazie terapii, trzeba je przez te pułapki przeprowa dzić. W miarę uwalniania się psychi ki osoby uzależnionej od wpływu me chanizmów uzależnienia, dyrektyw ność prowadzenia terapii przez tera peutę maleje. Na tym etapie istnieje duża intensywność i różnorodność od działywań terapeutycznych.

Cała strategia terapii drugiego eta pu zmierza do tego, by pacjent mógł osiągnąć następujące cele:

zrozumiał na czym polega uzależnienie od alkoholu i rozpoznał własne objawy uzależnienia,
nauczył się konstruktywnego radzenia sobie ze stanami wzrastającego napięcia emocjonalnego,
zaprzestał prób kontrolowania picia i osiągnął pierwsze sukcesy w utrzymywaniu abstynencji,
wprowadził takie zmiany w trybie życia, które sprzyjają utrzymywaniu abstynencji i leczeniu się,
zaakceptował zasady terapii i uznał konieczność jej kontynuowania.
Terapia na tym etapie jest także pra cą nad psychologicznymi mechani zmami uzależnienia, chociaż w czasie zajęć z pacjentami nie wprowadzamy jeszcze terminologii tej koncepcji.

Jednak pracę nad zrozumieniem uza leżnienia, rozpoznawaniem objawów i skutków destrukcji alkoholowej u siebie na głębszym poziomie, mo żemy rozpatrywać jako rozpoznawa nie i rozbrajanie mechanizmu iluzji i zaprzeczeń, pracę nad napięciem emocjonalnym i głodem alkoholowym jako pracę nad mechanizmami nało gowego regulowania uczuć, a nad uznaniem utraty kontroli nad piciem i bezsilności wobec alkoholu jako pra cę nad systemem rozpraszania JA.

TEMATY TERAPII DRUGIEGO ETAPU
Tematy, które są wprowadzane w drugim etapie, muszą umożliwiać pracę nad osiąganiem przez pacjentów strategicznych celów terapii.

Te cele to:

Zrozumienie zasad terapii i ideologii pracy nad sobą.
Budowanie tożsamości alkoholowej.
Uznanie bezsilności wobec alkoholu.
Sposoby radzenia sobie z głodem alkoholowym.
Praca nad przyjęciem ideologii terapii wyjaśnia zasady, które wyznacza ją leczenie. Są jego koniecznym wa runkiem, organizują metody terapii.

Są to:

konieczność utrzymywania abstynencji i bezwzględne przyjęcie nor my, że osoba pod wpływem alkoho lu nie może brać udziału w psycho terapii oraz wynikających stąd kon sekwencji,
konieczność uczestniczenia w zajęciach terapia nie działa na odległość; konieczność podporządkowa nia leczeniu innych spraw życiowych,
konieczność aktywnej pracy nad sobą, wzięcie odpowiedzialności za swoje leczenie, sama obecność na zajęciach, to jeszcze nie terapia, zadania wykonywane są w celu uzy skania osobistej zmiany a nie dla terapeuty,
konieczność przyjmowania pomocy od innych, wzajemne wspieranie się, pomoc w utrzymywaniu abstynencji i leczeniu się innym członkom grupy. Samodzielne poradzenie sobie z uzależnieniem nie jest możliwe. Grupa musi być traktowana jak zespół wzajemnie wspierających się ludzi, dążących do wspólnego celu i dzięki temu mających szansę na wyjście z pułapki uzależnienia.
Przy budowaniu tożsamości alkoho lowej pacjenci zdobywają podstawo wą wiedzę na temat uzależnienia od alkoholu, robią autodiagnozę, dowia dują się o zmianach, jakie uzależnie nie poczyniło w ich funkcjonowaniu psychicznym. Dużo miejsca zajmuje badanie przekonań na temat: kto to jest alkoholik i zmianą tych przeko nań. Cała praca zmierza do tego, by pacjent mógł odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jest alkoholikiem i co z tego dla niego wynika.

Na tym etapie proces pracy nad toż samością zazwyczaj dochodzi do fazy potwierdzenia: "Jestem alkoholikiem i muszę o tym pamiętać do końca ży cia, ale mogę być szczęśliwy, jeżeli nauczę się żyć bez alkoholu i rozwią zywać swoje problemy na trzeźwo".

Ze względu jednak na nawroty cho roby i uaktywnianie się mechanizmów uzależnienia pracę nad tożsamością al koholową należy kontynuować także w dalszych etapach terapii, czasem co fając się do wcześniejszych kroków procesu, aż do zaprzeczania włącznie.

W pracy nad uznaniem bezsilności alkoholowej pacjenci szukają dowo dów na utratę kontroli nad piciem i nie zdolność do kierowania swoim życiem, o ile nie będą utrzymywać abstynen cji. Jest to temat wzięty z Programu Dwunastu Kroków AA. Dąży się do tego, by pacjent uznał zjawisko własnej utraty kontroli nad alkoholem za nie odwracalne i dążył do utrzymania cał kowitej abstynencji przez całe życie.

W pracy wykorzystuje się paradok sy takie, jak: "możesz odzyskać siłę, gdy zaakceptujesz bezsilność wobec alkoholu", "gdy uznasz, że utraciłeś kontrolę nad piciem, masz szansę zacząć kontrolować inne dziedziny swe go życia".

Bada się także rozmiary destrukcji, jaką alkohol wprowadził w życie pa cjentów i poszukuje sposobów na roz wiązanie problemów życiowych na trzeźwo.

Nie o to chodzi, by pacjent poczuł swoją bezsilność jako bezradność, co mogłoby tylko wzmóc w nim pragnie nie picia, ale by intelektualnie i emo cjonalnie uznał swoją słabość wobec alkoholu, wycofał się z prób kontro lowania picia i skierował odzyskaną dzięki temu energię w stronę popra wy swojego życia.

Efektem pracy nad uczuciem bezsil ności powinien być wzrost poczucia mocy i możliwości wpływu na własne życie. Poczucie siły bierze się także z oparcia, jakie daje grupa terapeutycz na i identyfikacja z członkami tej grupy.

Ostatni duży temat drugiego etapu terapii to sposoby radzenia sobie z gło dem alkoholowym. Uczy się tutaj pa cjentów, by rozumieli głód alkoholo wy jako proces emocjonalny, któremu towarzyszą zmiany w myśleniu i za chowaniu, a także by rozpoznawali sygnały głodu alkoholowego u siebie. Praca jest wzbogacona o poszukiwa nie innych, niż picie, sposobów roz ładowania napięcia i radzenia sobie z przykrymi uczuciami. Na tym eta pie niewskazane jest stwarzanie pa cjentom okazji do odreagowania uczuć, co zwiększa tylko ich chaos emocjonalny i włącza nałogową regu lację (,,nakręcanie się" do odczuwa nia coraz silniejszych przeżyć bez łą czenia ich z konkretnymi przyczyna mi). Najważniejsze, by pacjent zaczął odzyskiwać kontrolę nad swoimi stana mi emocjonalnymi. Możliwe jest to je dynie wtedy, gdy nauczy się, dokony wać w czasie przeżywania refleksji in telektualnej.

Praca nad wymienionymi tematami prowadzi do powstania u pacjentów po trzeby kontynuacji pracy nad sobą i przejścia do kolejnych etapów terapii.

STRUKTURALIZACJA DRUGIEGO ETAPU TERAPII
Na tym etapie program terapeutycz ny jest tak ułożony, by była możliwa jak największa intensywność i różnorodność oddziaływań. Pacjen ci pracują na oddziale około 10 godzin dziennie, w tym około 6 godzin na za jęciach grupowych. W poradni opty malny jest udział w trzech grupach te rapeutycznych w tygodniu (każda w innym dniu) i jedno spotkanie in dywidualne. Wskazane jest też jedno czesne uczestnictwo w mitingach AA.

Formy oddziaływania są bardzo róż norodne. Podstawową metodą jest praca w grupach terapeutycznych, w których stosuje się elementy psy choedukacji. Pacjenci realizują też Osobiste Plany Terapii. W związku z tym konsultują się ze swymi tera peutami prowadzącymi i biorą udział w grupach zadaniowych, gdzie przed stawiają swoje, wykonywane samodzielnie, zadania.

Na tym etapie terapii pacjenci dużo pracują bez terapeuty i grupy. Wów czas do pomocy mają jedynie odpo wiednie lektury, kasety czy ankiety. Na ich podstawie odpowiadają pisem nie na pytania, piszą listy, odbywają rozmowy z innymi osobami.

Program zawiera zwykle także za jęcia treningowe, najczęściej TAZA. Do zajęć obowiązkowych bądź zale canych zalicza się również udział w mitingach AA.

Praca nad głównymi tematami tego etapu jest prowadzona na różnego typu zajęciach.

Praca nad zrozumieniem zasad i ideologii terapii najczęściej odbywa się w czasie pierwszego kontaktu i koń czy się zawarciem kontraktu.
Praca nad budowaniem tożsamości alkoholowej odbywa się w grupie psychoedukacyjnej pod tytułem "Czy jestem alkoholikiem".
Praca nad uznaniem bezsilności wobec alkoholu w grupie "Czy mogę pić kontrolowanie?".
Praca nad głodem alkoholowym w grupie "Jak radzić sobie z głodem alkoholowym?"
Przedstawianie i zaliczanie zadań z OPT realizowane jest w grupie zadaniowej.
Zofia Sobolewska


Autorka jest psychologiem klinicz nym, superwizorem PTP, kierownikiem Studium Terapii Uzależnień, kierowni kiem Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gdańsku.