Jacek Kasprzak

Czy ocena standardów etycznych pracy terapeutów powinna dotyczyć certyfikowanych terapeutów, czy też wszystkich pracowników lecznictwa odwykowego?

Jacek Kasprzak: W związku z wejściem w życie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 5 marca 1998 roku w sprawie zakładów lecznictwa odwykowego oraz udziału placówek podstawowej opieki zdrowotnej w sprawowaniu opieki nad osobami uzależnionymi od alkoholu rozpoczęła się nowa era w lecznictwie odwykowym. Zaistniały nowe zawody instruktora terapii uzależnień i specjalisty psychoterapii uzależnień. Pojawiły się pytania o zasady etyki zawodowej, sposoby reagowania w przypadku naruszania tych zasad przez osoby zawodowo zajmujące się psychoterapią.

Zofia Sobolewska: Na początku 1999 roku powołana została przez dyrektora PARPA Rada ds. Potwierdzania Kwalifikacji Zawodowych. Od początku jej działania został podniesiony, jako niezmiernie ważny, problem przestrzegania zasad etycznych w wykonywaniu zawodu terapeuty uzależnień. W tym celu rada 9 lutego 1999 r. powołała Komisję Etyki Zawodowej oraz zespół zajmujący się opracowaniem kodeksu etyki zawodowej. Rada podjęła uchwałę, że na okres do utworzenia własnego Kodeksu Etyki Zawodowej, będziemy opierali się na kodeksie psychologów PTP. Pozwoli to na rozstrzyganie spornych kwestii. Zyskaliśmy wstępną zgodę PTP na wykorzystanie ich kodeksu. W skład Komisji Etyki Zawodowej wchodzą: Bohdan Woronowicz przewodniczący, Wanda Sztander i Anna Muszyńska-Kutner. Do prac nad kodeksem etyki zawodowej weszli: Janusz Sakaluk przewodniczący, Jacek Kasprzak i Jacek Skrobot.

J. K. W trakcie superwizji ujawniane są często trudne, budzące wątpliwości sprawy z zakresu etyki zawodowej. Czy to właśnie Komisja Etyki Zawodowej powinna być adresatem tych problemów?

Wanda Sztander: Komisja etyki zawodowej ma zajmować się etyczną stroną standardów zawodowych realizowanych przez profesjonalistów zatrudnionych w lecznictwie uzależnień (a więc instruktorów terapii uzależnień i specjalistów psychoterapii uzależnień). Chodzi z jednej strony o przyczynianie się do budowania i aktualizowania norm etycznych, z drugiej strony o przeciwdziałanie wykroczeniom przeciw etycznym standardom zawodu. Dokonuje się to zwykle poprzez ciało rozstrzygające o uchybieniach przeciwko kodeksowi, w odniesieniu do osób i/lub instytucji w obrębie danej profesji.

Janusz Sakaluk: Komisja Etyki Zawodowej powinna zająć się przygotowaniem zasad pozwalających na proste odróżnienie, kiedy terapeuta uzależnień postępuje etycznie, a kiedy nie. Dalej komisja powinna poprowadzić szeroką dyskusję w środowisku zawodowym. Wnioski powinny stać się ważnym wzbogaceniem projektu zasad. Po ostatecznym przyjęciu zasad, komisja będzie miała podstawę do wypowiadania swego osądu co do konkretnych zachowań osób certyfikowanych.

J. K. Czy dotyczy to tylko tych, którzy mają certyfikat? Jest ich jeszcze niewielu. A co poradzić, kiedy dobre imię placówki, dobro pacjenta, zasady etyczne zawodu narusza terapeuta, który do zdobycia certyfikatu ma jeszcze długą drogę? Jakie są w tej sytuacji prawne możliwości interwencji?

Janusz Sakaluk: Mamy prawo interweniować wyłącznie wobec osób przez nas certyfikowanych. Uważam, że komisja na stałe powinna korzystać z pomocy prawnej. Niektóre czyny powinny być kierowane wprost do odpowiednich organów państwowych (np. bezprawne korzystanie z tytułu zawodowego), inne powinny być przedmiotem postępowania dyscyplinarnego.

Zofia Sobolewska: Do sekretariatu rady wpływa coraz więcej informacji o bezprawnym posługiwaniu się tytułem specjalisty psychoterapii uzależnień. Według mnie powinniśmy reagować na tego typu nadużycia.

Wanda Sztander: Kodeksy etyczne stanowią wewnętrzne prawodawstwo etyczne danej profesji, co oznacza, że nie mają formalnego związku z zasadami i kodeksami, na podstawie których działają sądy powszechne. Kodeks etyczny służy ciałom powołanym przez środowisko (sądy koleżeńskie, komisje) do formułowania opinii lub rozstrzygania skarg na temat łamania zasad przez osoby lub instytucje działające w obrębie środowiska, które je powołało. Opierając się na kodeksie psychologa opracowanym przez PTP, oznaczałoby to uruchomienie całej procedury, łącznie z przesłuchaniami świadków, powoływaniem biegłych itd. Dotyczyłoby to osób już certyfikowanych. Uważam jednak, że za wcześnie mówić o tym. To powinien rozstrzygnąć regulamin pracy tej komisji. Poza tym myślę, że warto by zasięgnąć opinii środowiska. Czy ocena standardów etycznych pracy terapeutów powinna dotyczyć certyfikowanych terapeutów, czy też wszystkich pracowników lecznictwa odwykowego?

J. K. Kto powinien kształtować opinie i postawy w naszym środowisku? Czy to jest zadanie wyłącznie dla Komisji ds. Etyki?

Wanda Sztander: Opinie i postawy etyczne w środowisku ma prawo kształtować każdy, kto do niego przynależy. Zarówno przez aktywność własną, jak i przez zaproszenie ze strony środowiska (pytania, wnioski, skargi). Tym bardziej mają to prawo czynić też przedstawicielstwa i instancje powołane przez to środowisko do aktywnego działania na rzecz standardów, postaw i zachowań etycznych. Pracę w komisji etycznej rozumiem jako pewien rodzaj służby społecznej, obligującej do dojrzałego, lecz wyraźnego zaistnienia tam, gdzie pojawia się taka potrzeba.

Janusz Sakaluk: Już samo upowszechnienie zasad etycznych przyczyni się do kształtowania postaw etycznych. Szeroka dyskusja w środowisku w znaczący sposób przyczyni się do rozpowszechnienia standardów etycznych.

J. K. Odpowiedź na te nurtujące środowisko pytania, co do etycznej strony naszego zawodu może być dziełem wspólnym. Wtedy także jest szansa na to, że wypracowane normy postępowania będą przestrzegane. Zachęcam Czytelników do nadsyłania swoich uwag i propozycji, co do sposobu zajęcia się etyczną stroną zawodu terapeuty.

Rozmawiali:
dr Wanda Sztander, psycholog, trener i superwizor Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, wicedyrektor Instytutu Psychologii Zdrowia.

Zofia Sobolewska, psycholog, trener i superwizor PTP, kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Gdańsku, kierownik Studium Terapii Uzależnień.

Jacek Kasprzak, psycholog, trener i superwizor PTP, dyrektor Szpitala Leczenia Odwykowego w Czarnym Borze, wykładowca Studium Terapii Uzależnień.

Janusz Sakaluk,lekarz psychiatra, kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Opolskiem.