Mariola Wargacka

Uzależnienie od Internetu to nowa pułapka, w którą wpadamy, gdy zaczynamy wierzyć, że coś lub ktoś poza nami samymi wypełni pustkę i lęk, które są w nas - że zrobi to tym razem Internet. Komputer z Internetem w naszym domu staje się szybko centralnym punktem, jest włączony bez przerwy. Jak z niego korzystamy i do czego nam służy? Kiedy staje się sposobem na nasze stresy i frustracje, kiedy zastępuje nam przyjaciół i rodzinę lub dzięki niemu uciekamy od problemów i chcemy zapomnieć o kłopotach - w takim kontekście każda czynność związana z komputerem czy Internetem może stać się nałogowa.

Komputery i Internet oprócz tego, co w nich dobre i pożyteczne, niosą z sobą różne niebezpieczeństwa, w tym także możliwość uzależnienia. Zjawisko to stale się nasila i część internautów jest tego świadoma, często dyskutując w sieci na ten temat.
Uzależnienie rozwija się stopniowo i niezauważalnie, wypierając dotychczasowe zainteresowania i obowiązki - najpierw drugorzędne, potem podstawowe, stając się wreszcie jedynym sposobem na życie. Pierwsze objawy najczęściej spostrzega najbliższa rodzina, choć początkowo mylnie interpretuje je jako pozytywne zainteresowanie informatyką.
Utrwaleniu tego nawyku sprzyja brak dezaprobaty społecznej i znikoma świadomość niebezpieczeństwa. To główne przyczyny tego, ze uzależnienie rozwija się w ukryciu i osoby, które zgłaszają się po pomoc często są w późnej fazie tego procesu. Dysfunkcja zachowań jest odwrotnie proporcjonalna do wieku: im młodsza osoba, tym większe i bardziej widoczne kłopoty. Według dostępnych w Internecie badań około 21% Polaków w wieku 15-65 lat w czerwcu 2003 roku korzystało z Internetu. W dużych miastach odsetek ten jest większy. Wśród internautów przeważa młodzież, dla której komputer stał się podstawowym narzędziem pracy, nauki i rozrywki - często z przewaga tej ostatniej. Trudno określić, jaka jest liczba osób uzależnionych lub zagrożonych uzależnieniem.
Do naszej poradni zgłasza się lub jest zgłaszanych średnio jeden-dwóch pacjentów w miesiącu, w terapii pozostaje połowa. Najczęściej są to młodzi mężczyźni - licealiści i studenci, którzy stanowią prawie 80 % wszystkich trafiających do nas osób z tym problemem. Bardzo często towarzyszą im rodzice i to pod ich naciskiem decydują się na rozmowę z psychologiem. Ci młodzi ludzie nie mają poczucia choroby ani potrzeby leczenia, chociaż nie zaprzeczają, że dostrzegają straty i mają przykre doświadczenia związane z "odstawieniem" Internetu. Czas, który spędzają korzystając z sieci, nie wydaje im się stracony, nie widzą związku przyczynowego pomiędzy Internetem a swoimi kłopotami. Do najczęściej zgłaszanych skutków uzależnienia w tej grupie wiekowej należy zaniedbywanie nauki i obowiązków domowych, zapominanie o posiłkach, utrata zainteresowań i zbyt duża ilość czasu spędzana przy komputerze.
Pacjenci w wieku średnim często mają uzależnienia mieszane: oprócz uzależnienia od Internetu są również uzależnieni od hazardu lub alkoholu. Uciekają w sieć od swojego nałogu, od rozwiązywania poważnych problemów. Są świadomi związku pomiędzy ich samopoczuciem i funkcjonowaniem a niewłaściwym korzystaniem z Internetu. Najczęściej mają za sobą wiele samodzielnych, nieudanych prób odzyskania kontroli, ich motywacja do leczenia jest znacznie większa niż u osób w młodych. Charakterystyczne jest także duże zainteresowanie różnymi formami internetowego "seksu"; bywa, że poszukują tam partnerów seksualnych. Ta grupa pacjentów prezentuje poważne zaburzenia w sferze uczuć, a także obniżony nastrój. Zaniedbują swoją rodzinę i pracę, często mają kłopoty finansowe.
Kobiety zgłaszają się bardzo rzadko, średnia wieku to 30 i więcej lat. Najwięcej czasu spędzają na czatach, ta forma jest dla nich najwygodniejsza: pozwala kontrolować sytuację w domu, a jednocześnie przebywać "poza nim".
Czasem do poradni przychodzą rodzice lub partnerzy uzależnionej osoby szukając odpowiedzi na pytanie: co robić? Oto typowy schemat rodzinny. Pojawia się komputer, młody człowiek coraz więcej czasu spędza w domu, zamknięty w pokoju z komputerem. Rodzice początkowo są zadowoleni, bo dziecko jest w domu, zajmuje się samo sobą. Cichną spory na temat późnych powrotów, nie trzeba pytać, gdzie był i z kim, dlaczego nigdy nie ma go w domu i nie uczy się - wszyscy są zadowoleni, rodzice uważają, że młody człowiek jest pozytywnie zainteresowany techniką i światem. Jako pierwsze odpadają zajęcia dodatkowe, obowiązki domowe, potem dalsi koledzy i koleżanki, zawęża się krąg znajomych i tematów do rozmów. Wszystko dzieje się w sieci, rzeczywistość jest mniej interesująca niż świat wirtualny. W końcu pojawiają się kłopoty w szkole, na uczelni, w pracy. Moda osoba je, rozmawia, zasypia i budzi się przy komputerze. Z czasem ta pasja staje się jedną z niewielu czynności, których chce doświadczać.
Albo inny schemat: zakładasz stałe łącze, masz nieograniczony dostęp do sieci i coraz częściej z niej korzystasz. Pewnego dnia trafiasz na czat i nagle okazuje się, że masz coś do powiedzenia, że ktoś chce z tobą rozmawiać, powierzać swoje najskrytsze myśli i sekrety. Zawierasz przyjaźnie i dzieje się to tak szybko i bez wysiłku, że chętnie ulegasz złudzeniu, iż znalazłeś właściwe miejsce dla siebie. Wszyscy cię akceptują, masz mnóstwo znajomych, o czym dotychczas mogłeś tylko marzyć lub osiągać to dużym wysiłkiem. Wszystko w twoim życiu staje się podporządkowane tej jednej czynności - byciu w sieci. Kiedy rodzina zaczyna protestować lub próbuje odciągnąć cię od komputera, zaczynasz kłamać, że robisz coś ważnego. Wielogodzinne przebywanie w Internecie wywołuje w tobie coraz większą niechęć do życia w rzeczywistości. Świat wirtualny jest prostszy, przyjemniejszy i bez stresu. Kiedy coś w nim jest niewygodne, wyłączasz komputer lub po prostu zmieniasz okienko. W sieci nie istnieją twoje wady, niedoskonałości czy słabości - chyba, że sam o tym napiszesz.
Zbyt długie przesiadywanie przed komputerem ma niekorzystny wpływ na układ nerwowy. Może pojawiać się rozdrażnienie, zwiększona pobudliwość, kłopoty z koncentracja uwagi, brak łaknienia. W sytuacji, kiedy zabraknie komputera lub dostępu do sieci, zaburzenia te mogą się nasilać lub pojawiają się inne przykre stany emocjonalne: złość, poczucie bezsensu, nudy, depresja, poczucie winy czy obsesyjna potrzeba bycia w sieci.
Spróbujmy odpowiedzieć sobie na kilka ważnych pytań dotyczących swojego związku z Internetem, które mogą przybliżyć nas do określenia problemu uzależnienia od Internetu.
- Czy ktokolwiek zwracał ci uwagę, że za dużo czasu spędzasz przy komputerze?
- Ile razy dziennie myślisz o wejściu do Internetu?
- Czy bardzo nudzisz się, kiedy nie możesz korzystać z sieci?
- Ile razy obiecywałeś sobie, że usiądziesz tylko na chwilę i nie dotrzymałeś danego sobie słowa?
- Ile razy zaspałeś do szkoły czy pracy, bo za długo korzystałeś z sieci?
- Ile razy rezygnowałeś ze spotkań z przyjaciółmi, wypadów do kina, sportu, żeby zostać w domu przy komputerze?
Terapia to próba doprowadzenia pacjenta do takiego opanowania umiejętności radzenia sobie z problemami, aby sprzyjało to zerwaniu z uzależnieniem. A ponieważ podstawowe mechanizmy wszystkich uzależnień są podobne, ułatwia to proces leczenia. Często problem uzależnienia dotyka osób, które już wcześniej cierpiały z powodu różnych zaburzeń emocjonalnych, nałóg zaś jest odzwierciedleniem tego, co w nich się dzieje. W terapii posługujemy się różnymi metodami leczenia, dobierając je do osobowości i indywidualnych potrzeb pacjenta. Trzeba skoncentrować się nie tylko na samym uzależnieniu, ale przede wszystkim na najważniejszych problemach danej osoby. Warto zacząć od znalezienia wewnętrznej potrzeby zmiany i wzmocnienia motywacji do leczenia. Nacisk można położyć na poprawę funkcjonowania w sytuacji stresu, frustracji, konfliktów. Można zastosować klasyczne techniki radzenia sobie z problemami, ze złością czy agresją.
W Polsce nie ma jeszcze grup samopomocowych dla osób uzależnionych od Internetu, podobnych do ruchu typu AA, ale istnieje pewna odmiana takich grup w Internecie. Osoby zainteresowane tematyką uzależnienia od sieci mogą znaleźć dodatkowe informacje pod adresami:
http://www.findingstone.com/services/tests/_onlineaddictiontest.htm
http://www.netaddiction.com/
http://psychcentral.com/netaddiction/
Komputer stał się nieodłączną częścią naszego życia, pracy i nauki. Uzależnienie od Internetu to coraz większy problem. Szczególnie narażona jest młodzież. Czy jesteśmy przygotowani, żeby jej pomóc?