Sabina Nikodemska

Wyniki badań prezentowanych w tym opracowaniu pochodzą z projektu badawczego zrealizowanego przez Instytut Psychologii Zdrowia w maju bieżącego roku w placówkach odwykowych kraju - ponad połowa ankiet wypełniona została przez pacjentów placówek ambulatoryjnych, jedna czwarta w placówkach stacjonarnych, pozostałe w oddziałach dziennych, punktach konsultacyjnych i innego rodzaju ośrodkach. Ankieterami byli słuchacze Studium Terapii Uzależnień z tegorocznej edycji. Jako narzędzie badawcze posłużyła specjalnie skonstruowana w tym celu ankieta pt. "Doświadczenia życiowe pacjenta". Celem tego przedsięwzięcia była wstępna diagnoza rozmiarów, zasięgu i konsekwencji przemocy stosowanej przez osoby uzależnione; analiza powiązań pomiędzy nadużywaniem alkoholu a nadużywaniem przemocy; diagnoza rozmiarów, zasięgu i konsekwencji przemocy doświadczanej w dzieciństwie przez osoby uzależnione, analiza zagadnień związanych z pracą terapeutyczną w tych obszarach społecznego funkcjonowania i systemu przekonań osób uzależnionych dotyczących przemocy domowej.

Około 60% badanych stanowili mężczyźni, 22% badanych to kobiety, pozostali respondenci nie dookreślili swojej płci. Rozkład zmiennej płci w tej grupie badanych odzwierciedla proporcje wśród populacji pacjentów lecznictwa odwykowego. Najczęściej były to osoby w wieku35-45 lat, z wykształceniem zawodowym (37%) lub średnim (32%), około 13% to osoby z wykształceniem wyższym. Ponad 60% badanych to osoby pozostające aktualnie w związku małżeńskim, co piąty jest rozwiedziony lub w separacji. W tej grupie około 7% pije intensywnie przynajmniej od 5 lat, co trzeci pacjent (32%) pije przynajmniej 10 lat, drugie tyle aż 20 lat. Średni czas picia badanych wynosi 13 lat.

Przemoc wobec bliskich przed rozpoczęciem picia

Zanim osoby badane zaczęły mieć problemy alkoholowe u znacznej części z nich występowały problemy związane ze stosowaniem przemocy wobec bliskich. Około 20 badanych stosowało w tym czasie przemoc psychiczną, prawie 10% przemoc fizyczną i około 2% przemoc seksualną wobec swoich bliskich. Co trzeci badany przyznaje się do nadużyć emocjonalnych przed rozpoczęciem picia w stosunku do partnera, 17% w stosunku do dziecka. Jedna osoba na dziesięć wspomina, że w tym okresie była agresywna wobec małżonka lub dziecka i używała wobec nich siły fizycznej. Zdarzenia te miały miejsce często lub bardzo często (do wszystkich opisywanych kategorii procentowych nie zostały włączone incydentalne zdarzenia lub oceniane jako mające miejsce kilkakrotnie.

Wykres 1

Przemoc wobec bliskich w trakcie intensywnego picia

Obraz tej sytuacji zmienia się znacząco w okresie, kiedy ankietowani respondenci zaczęli mieć poważne problemy z alkoholem (zanim zgłosili się do placówki, w celu podjęcia leczenia). W tym czasie około 70% badanych, a więc prawie każdych trzech pacjentów na czterech badanych stosowało przemoc emocjonalną wobec swojego partnera, co druga osoba wobec dziecka, a co trzecia wobec innych osób z rodziny i ludzi obcych. Co dziesiąty pacjent przyznaje się, że stosował przemoc seksualną wobec partnerki. Podobnie znacząco wzrastają odsetki tych, którzy zachowywali się agresywnie, używając siły fizycznej do wykazania swojej przewagi nad najbliższymi. Aż 38% wspomina że często lub bardzo często stosowało przemoc fizyczną wobec małżonka, 23% wobec dziecka i 22% wobec innych osób.

Wykres 2

Przemoc po zakończeniu leczenia

Terapia odwykowa, abstynencja wydają się być czynnikami wspierającymi umiejętność radzenia sobie z zachowaniami nacechowanym agresją wobec innych. Odsetki osób stosujących przemoc emocjonalną, fizyczną i seksualną maleją (ilustruje to załączony wykres), a tych którzy aktualnie miewają tego rodzaju problemy jest znacznie mniej niż we wspominanym przez nich okresie, zanim rozpoczęli intensywne picie.

Wykres 3

Przemoc w dzieciństwie

Ciekawym wydawała się odpowiedź na pytanie jak często nasi badani doświadczali przemocy w dzieciństwie, czy mogło mieć to wpływ na ich obecne życie. Dokładnie połowa, a więc co drugi pacjent w okresie dzieciństwa był często bity przez ojca, co czwarty przez matkę. Wobec 56% badanych ojcowie stosowali przemoc psychiczną - wyzwiska, groźby, wulgarne określenia - wobec 35% przemoc emocjonalną stosowały matki. Około 3,5 wspomina doświadczenia związane z nadużyciami seksualnymi ze strony ojców i około 3% ze strony matek. Wspominając okres dzieciństwa badani przyznają, że co trzeci z powodu doznanych obrażeń miał widoczne uszkodzenia ciała, u ponad połowy występowały wówczas silne reakcje emocjonalne (57%), ucieczki z domu, trudności w nauce i szkole (38%). Co piąty (22%) z powodu doznawanych krzywd próbował targnąć się na swoje życie.

Aktualnie, stosując przemoc wobec swoich bliskich, badani przyznali, że co trzeciego z nich spotkała interwencja policyjna (35%), a co piąty posiada zawieszony wyrok sądowy za znęcanie się nad rodziną, wyrok kolegium orzekającego lub był zatrzymany w więzieniu czy areszcie.

Aż 30% badanych nie ujawniło swoich problemów dotyczących zachowań agresywnych wobec najbliższych w trakcie terapii odwykowej. Co trzeci ujawnił sprawę przemocy w trakcie terapii, ale tylko 12% korzystało z fachowej pomocy w radzeniu sobie z tym problemem podczas indywidualnych spotkań z terapeutą.

Pacjenci placówek odwykowych zostali zapytani również o ich przekonania dotyczące nadużywania alkoholu i przemocy w tym kontekście. Około 10,5% z nich twierdzi, że mąż ma prawo uderzyć żonę, gdy na to zasłuży. Podobny odsetek - 10,9% sądzi, że żona ma prawo uderzyć męża w podobnych okolicznościach. Zdaniem 13,4% ankietowanych uzależnienie od alkoholu usprawiedliwia działania sprawcy przemocy. Co piąty jest przekonany o niemożności wychowania dzieci bez stosowania kar cielesnych.

Wnioski

Jak wykazały nasze badania przeprowadzone na grupie 400 pacjentów placówek leczenia odwykowego w różnych miejscach kraju, najczęściej występującą u nich formą zachowań agresywnych w relacjach interpersonalnych i stosunkach z najbliższymi członkami rodziny jest przemoc emocjonalna. Przed rozpoczęciem picia aż 30% stosowało tę formę przemocy wobec bliskich, 67% w trakcie intensywnego picia i 26% w trakcie leczenia. Przemoc fizyczną stosowało 10% osób, zanim rozpoczęły picie, 38% w trakcie picia i tylko 6% w okresie leczenia i tuż po jego zakończeniu. Przemoc we wszystkich swych formach i przejawach najczęściej skierowana była przeciwko partnerowi i dziecku. Więcej niż połowa sprawców była w dzieciństwie ofiarami przemocy domowej - najczęściej fizycznej i emocjonalnej ze strony swoich ojców i matek. Tylko co dziesiąty badanych w trakcie leczenia miał możliwość korzystać z profesjonalnej pomocy w zakresie kontrolowania swych reakcji i zachowań agresywnych.

Istotnym ograniczeniem tych badań jest fakt, że dane pozyskiwane były przez ankieterów na podstawie wywiadu przeprowadzanego z pacjentem bezpośrednio po zakończeniu leczenia (podstawowego programu terapii uzależnień). Istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że znaczna część osób mogła zataić pewne fakty, z niechęci mówienia o tak drażliwych problemach. Nie można również na bazie analizy dynamiki pozytywnych zmian w kontrolowaniu zachowań agresywnych wnioskować, że jest to skutek terapii odwykowej i w konsekwencji zaprzestania picia. Rzeczywistość tego problemu wydaje się być bardzo złożona i tylko dalsze próby eksplorowania tego zagadnienia mogą przynieść satysfakcjonujące odpowiedzi.


Autorka jest psychologiem, kierownikiem Działu Badań i Informacji Naukowej Instytutu Psychologii Zdrowia

---

Więcej o programie badawczym APETA

Więcej o programie badawczym dotyczącym przemocy domowej