Portal psychologiczny: Instytut Psychologii Zdrowia
Czytelnia

Reklama w świetle badań

Rok: 2002
Czasopismo: Świat Problemów
Numer: 12

Są to informacje publikowane w liczących się czasopismach naukowych i przedstawiane na poważnych konferencjach. Pokazują one, że reklama tytoniu skłania młodych ludzi do rozpoczynania palenia i że ograniczanie lub zakaz reklamy ma wymierne skutki.

Badania naukowe
Nie ma możliwości przeprowadzenia badań na losowych próbach z grupami kontrolnymi, żeby określić skutki zakazu reklamy. Takie badania wymagałyby długotrwałego wystawienia jednej grupy na działanie reklamy papierosów, a jednocześnie zapewnienia grupie kontrolnej całkowitego braku kontaktu z taką reklamą. Byłoby to i niewykonalne, i nieetyczne.
Naukowcy finansowani przez przemysł tytoniowy posługują się argumentem, że skoro nie ma wyników takich badań, nigdy nie uda się udowodnić związku pomiędzy zakazem reklamy papierosów a zmniejszeniem ich sprzedaży. Niemniej badacze w większości są zgodni, że podstawą do wyciągania rzetelnych wniosków mogą być innego typu badania, z których najważniejsze to:
 badania ekonometryczne powiązań między sumami wydatkowanymi na reklamę i na zakup papierosów,
 badania pozwalające porównać konsumpcję w tym samym kraju przed wprowadzeniem zakazu reklamy i po jego wprowadzeniu,
 międzynarodowe porównania zmian spożycia i działań antytytoniowych.
Badania ekonometryczne wymagają uwzględnienia roli takich czynników, jak cena wyrobu, dochody konsumentów itp., aby wyeliminować ich wpływ. A ponieważ analizy ekonometryczne biorą pod uwagę ogólną sumę wydatków na reklamę i całkowite spożycie, nie da się na ich podstawie wyciągać żadnych wniosków o wpływie działań reklamowych na młodzież. Większość badań ekonometrycznych wykazuje, że wzrost wydatków na reklamę wyrobów tytoniowych powoduje wzrost popytu na papierosy, podczas gdy zakaz reklamy prowadzi do zmniejszenia ich konsumpcji.
Z analizy 48 badań ekonometrycznych wynika, że reklama istotnie zwiększa sprzedaż wyrobów tytoniowych. Przeglądy badań zrobione przez Instytut Medycyny Stanów Zjednoczonych, Departament Zdrowia i Służb Społecznych USA oraz Światową Organizację Zdrowia doprowadziły do tych samych wniosków.
Porównanie konsumpcji przed i po wprowadzeniu zakazu reklamy. Chociaż takie badania mogą być utrudnione przez niewłaściwe zbieranie danych czy niepełną skuteczność zakazu, dostarczają one jednak przekonujących danych, że całkowity zakaz reklamy jest istotnym czynnikiem ograniczającym rozpowszechnienie palenia (podsumowanie wybranych badań w tabeli na s. 40).
Międzynarodowe porównania zmian spożycia i działań antytytoniowych. W jednym z najważniejszych badań tego typu, zleconym przez rząd Nowej Zelandii, analizowano trendy sprzedaży i reklamy w 33 krajach w latach 1970-1986. Okazało się, że im wyższy stopień kontroli państwa nad reklamą i sponsorowaniem wyrobów tytoniowych, tym większy roczny spadek ich konsumpcji. Został tu wyeliminowany wpływ różnic w dochodach, cen papierosów i edukacji publicznej.
Z porównania 22 krajów OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) w latach 1960-1986 wynika, że wraz z zaostrzeniem ograniczeń reklamy odpowiednio zmniejsza się konsumpcja wyrobów tytoniowych. Określono punktację w zależności od tego, jak surowe ograniczenia zostały wprowadzone w danym kraju. I tak na przykład Islandia, Finlandia i Norwegia - posiadające całkowity zakaz reklamy i stanowcze ostrzeżenia na wyrobach tytoniowych - uzyskały 10 punktów, podczas gdy inne państwa, gdzie regulacje są łagodniejsze - takie jak zakaz reklamy obejmujący tylko telewizję, radio i kina - mają niższą punktację. Na skali od 1 do 10 stwierdzono, że wzrost o 1 punkt przekłada się na spadek sprzedaży o 1.5%. Trzeba jednak zastrzec, że nie został tu uwzględniony wpływ innych rodzajów działań, takich jak kampanie edukacyjne. Natomiast inne badanie, również 22 krajów OECD w latach 1964-1990, doprowadziło do zgoła innego wniosku: że zakaz reklamy nie ma wpływu na spożycie tytoniu. Jak dotychczas nie zostało wyjaśnione, dlaczego te ostatnie badania różnią się tak drastycznie od innych.

Wpływ na młodzież
Przegląd dostępnej literatury skłania do wniosku, że pojedyncze działania wywierają niewielki wpływ na ograniczenie palenia przez młodzież i tylko przy połączeniu różnych działań - takich jak poszerzona edukacja zdrowotna i zakaz reklamy - można oczekiwać zmian w paleniu papierosów przez nastolatków. Całkowitemu zakazowi reklamy muszą towarzyszyć inne działania promocyjne. Kampanie reklamowe przemysłu tytoniowego są kierowane do młodzieży, a z badań wynika, że młodzi ludzie zauważają reklamy, pamiętają je, rozumieją i są na nie podatni. Zakaz reklamy ma duży wpływ na normy i postawy młodzieży wobec palenia. Wykazano, że połączenie wzrostu cen i całkowitego zakazu reklamy jest skuteczniejsze niż inne działania.

Różne formy promocji
Reklama zewnętrzna - na przykład billboardy czy plakaty - była zawsze szeroko wykorzystywany przez przemysł tytoniowy, a dobrowolne ograniczenia, takie jak zobowiązania o nieumieszczaniu reklam na billboardach w określonej odległości od szkół, są zupełnie nieskuteczne. W jednym z badań wykazano, że mimo takiego zobowiązania w ciągu sześciu miesięcy w 1994 reklamy papierosów zostały umieszczone na 2/3 billboardów w pobliżu szkół, a w 1995 roku - w okolicy 40% szkół.
Znaczna część działań promocyjnych przybiera bardziej subtelną postać niż tradycyjne formy reklamy, takie jak billboardy, reklamy drukowane czy telewizyjne. Przemysł tytoniowy korzysta z reklamy "pośredniej" częściej niż inne branże. Można tu wymienić sponsorowanie wydarzeń sportowych i kulturalnych; eksponowanie marki w punktach sprzedaży; jej "rozszerzanie", kiedy to nazwa marki papierosów jest wykorzystywana jako część nazwy innego produktu (na przykład ubrania Marlboro Classics); pokazywanie w telewizji czy w filmach; bezpośrednie rozsyłanie; specjalna sprzedaż promocyjna itd.
Oczywiście pośrednia reklama jest wykorzystywana częściej, gdy bezpośrednia jest niedozwolona. Badania wykazały, że młodzież łatwo ulega tego rodzaju oddziaływaniu.
Wnioski
Liczne i przekonujące wyniki badań świadczą o tym, że reklamowanie wyrobów tytoniowych odgrywa ważną rolę w zachęcaniu niepalących do tego, żeby zaczęli palić. Jest to istotny czynnik, przede wszystkim w przypadku ludzi młodych. Całkowity zakaz reklamy i promocji może powodować znaczny spadek spożycia w skali kraju, zwłaszcza gdy jest połączony z nasiloną kampanią edukacyjną. Raport Banku Światowego z 1990 roku potwierdza ten wniosek.
Zakaz reklamy zewnętrznej to wartościowy pierwszy krok, jednak nawet gdy zostanie wprowadzony całkowity zakaz reklamowania i promocji papierosów, przemysł tytoniowy ciągle będzie próbował szukać innych sposobów promowania swoich produktów.

[za Marc C. Willemsen, Boudewijn de Blij: Tobacco advertising. Tobacco Control Factsheet na stronie http://www.factsheet.globallink.org/en/advertising.shtml




logo-z-napisem-białe