Grzegorz Hryszkiewicz

Jako pełnomocnik burmistrza miasta i gminy Bogatynia od wielu lat diagnozuję skalę problemów alkoholowych w naszej gminie, podobne analizy robiłem w innych rejonach kraju. Z uwagą śledzę też obraz kreowany przez media i ośrodki badawcze, z reguły ponury: jest źle i coraz gorzej.
Wynika to z potrzeby wstrząśnięcia społeczeństwem, zwrócenia uwagi na skalę zagrożeń - jednak może to być broń obosieczna. Karmiona pesymistycznymi danymi opinia publiczna skłonna jest bagatelizować wszelkie dokonania na tym polu. Zadałem sobie pytanie, jak oceniają to mieszkańcy naszej gminy.

Miasto Bogatynia liczy 20 000 osób. Ponadto w gminie jest 14 wsi z sześcioma tysiącami mieszkańców. Jest to gmina zasobna finansowo, o stosunkowo niskiej skali bezrobocia. Jak mieszkańcy widzą dynamikę zachowań alkoholowych na przestrzeni ostatnich lat? Mimo że krajowe statystyki mówią o spadku spożycia alkoholu z 11 do 8 litrów na osobę, mieszkańcy Bogatyni nie są w pełni przekonani o tej spadkowej tendencji. Niemal połowa badanych uważa, że spożycie uległo zwiększeniu, gdy zdaniem drugiej połowy zmniejszyło się ono lub nie uległo zmianie. Natomiast wyraźnie potwierdziła się opinia o wzroście spożycia alkoholu przez kobiety, a szczególnie przez młodych ludzi.
Zgodnie z Ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz Narodowym Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wskazane jest podejmowanie działań w kierunku zmiany obyczajów związanych z piciem, m.in. zastąpienie mocnych alkoholi słabszymi. Z naszych badań wynika, że nastąpiła wyraźna zmiana preferencji w tym właśnie kierunku: 60% badanych potwierdza tę zmianę u siebie, zaś 56% zauważa ją w swoim środowisku. Jeżeli tego faktu zbytnio się nie eksponuje, to chyba tylko z obawy przed wykorzystaniem go przez lobby piwne w celu zniesienia ograniczeń w handlu napojami o niskiej zawartości alkoholu.
W ocenie mieszkańców naszej gminy zmiany w zakresie obyczaju alkoholowego w ostatnich latach polegają na tym, że coraz częstszy jest widok pijanych na ulicach, zwiększa się też skala kontrabandy alkoholu. Rzadsze są natomiast przypadki niekontrolowanych zachowań na imprezach, osłabła moda na bimbrownictwo. Według 73% mieszkańców Bogatyni picie alkoholu w pracy zmniejszyło się, a tylko 6% uważa, że skala tego zjawiska jest większa niż dawniej; 69% jest zdania, że zmniejszyła się tolerancja kadry kierowniczej dla takich zachowań, natomiast 20% stwierdza, że tolerancja jest większa.
W naszej gminie działalność ruchu abstynenckiego trwa już od ponad dziesięciu lat. Początkowo była to aktywność klubów abstynenta w Sieniawce i Bogatyni, później powstał Ośrodek Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, który proponuje kompleksową ofertę terapeutyczną zarówno dla osób uzależnionych, jak i członków ich rodzin. Pomoc leczniczą świadczą także Oddziały Detoksykacyjny i Terapeutyczny szpitala w Sieniawce. Istnieją też grupy Anonimowych Alkoholików w Bogatyni i Sieniawce. W naszych badaniach chcieliśmy zobaczyć, czy mieszkańcy Bogatyni dostrzegają efekty tych działań. Otóż 38% mieszkańców twierdzi, że styka się z osobami dawniej nadużywającymi alkoholu, które obecnie nie piją lub znacznie ograniczyły picie, przy czym 40% z nich uważa, że w ostatnich latach tych osób jest więcej.
Jeśli chodzi o postawy abstynenckie, badani obserwują nie tylko coraz częstsze przypadki odmawiania picia (45%), ale także korzystną zmianę stosunku do osób niepijących (58%) - coraz rzadziej są one namawiane do picia. Wzrosła zatem społeczna akceptacja postaw abstynenckich, natomiast ankietowani nie dostrzegają różnicy w częstości organizowania uroczystości bezalkoholowych (47%).
W procesie stymulowania pozytywnych zmian związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych istotna jest wiara w ich skuteczność. Na pytanie: "Czy uważa Pan/i, że w ostatnich latach wzrosła skuteczność leczenia osób uzależnionych od alkoholu?" zdecydowana większość, bo 66%, odpowiedziała twierdząco, a tylko 20% badanych zaprzeczyło. Jest to zasadnicza różnica w podejściu do tego problemu w porównaniu z sytuacją sprzed kilku lat.
Istotne znaczenie ma oczywiście pytanie, jaki wpływ na korzystne zmiany w obyczaju alkoholowym mają działania podejmowane w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Z badania wynika, że działania lokalne - realizowane przez Ośrodek Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Gminną Komisję RPA, grupy AA, kluby abstynenckie, a także profilaktyka szkolna i inne - mają zdaniem mieszkańców Bogatyni istotny wpływ na pozytywne zmiany w obyczaju i zachowaniach alkoholowych na przestrzeni ostatnich lat. Uważa tak 46% respondentów. Częściej (59%) wskazywano tylko na obawę o utratę pracy, a jako mniej istotne czynniki wymieniano m.in. brak pieniędzy na alkohol (41%), edukację społeczną (24%), promocję zdrowego stylu życia (25%), politykę cenową (26%) czy zmiany w obyczajowości (25%). Najmniejsze znaczenie według mieszkańców mają działania administracyjno-prawne (5%).
Prezentowane tu badania nasuwają pewne wnioski Jeśli chodzi o zachowania alkoholowe, w ostatnich latach dokonują się zmiany zarówno pozytywne, jak i niepożądane. Mieszkańcy Bogatyni dostrzegają to zróżnicowanie. Eksponowanie faktów negatywnych służy podkreślaniu wagi problemów alkoholowych oraz zwiększa nacisk na potrzebę działań profilaktyczno-leczniczych. Eksponowanie zjawisk pozytywnych buduje wiarę w skuteczność tych oddziaływań i w możliwość poprawy sytuacji. Istotne jest zachowanie równowagi w przedstawianiu tych danych, uzyskanych dzięki diagnozie lokalnych problemów alkoholowych.
Na zakończenie chciałbym podzielić się spostrzeżeniem, że badani mieszkańcy zarówno dużych miast, jak i mniejszych miejscowości coraz powszechniej są przekonani o skuteczności działań lokalnych.