Adrianna Staręga

Bullying to nazwa używana w języku angielskim na określenie zjawiska przemocy rówieśniczej w szkołach, w przypadku gdy ktoś znęca się nad kimś słabszym, rozmyślnie i wielokrotnie wykorzystuje swoją przewagę nad drugą osobą z wrogim lub złośliwym zamiarem.


Zjawisko to obejmuje duży zakres zachowań fizycznych i werbalnych o agresywnej i antyspołecznej naturze, takich jak: znieważanie, dokuczanie, słowne lub fizyczne znęcanie się, groźby, upokarzanie itp., a także mniej bezpośrednie formy tzw. psychicznego nękania - plotkowanie, unikanie i odrzucenie przez rówieśników. Powszechność tego rodzaju przemocy powoduje, że czasami jest ona postrzegana jako normalna, nieunikniona część procesu dorastania. Badania pokazują jednak, że represje doznane w szkole mają znaczący i trwały wpływ na przystosowanie społeczne i emocjonalne dzieci.
Ofiary tego typu agresji często cierpią na depresję, lęk, mają niskie poczucie własnej wartości, osiągają gorsze wyniki w nauce. Poczucie zagrożenia spowodowane agresją rówieśników wiąże się także z unikaniem chodzenia do szkoły. Przemoc rówieśnicza w szkołach może prowadzić do eskalacji agresywnych zachowań u sprawcy, ale także pobudzać agresję u ofiar. Uwagę opinii publicznej i badaczy w Stanach Zjednoczonych na problem bullyingu skierowały śmiertelne wypadki w szkołach, które były rezultatem użycia broni przez uczniów doświadczających powtarzającego się nękania ze strony rówieśników. Badanie przeprowadzone przez Centers for Disease Control and Prevention (CDC) pokazuje, że pomiędzy 1 czerwca 1994 roku a 1 czerwca 1999 roku w amerykańskich szkołach miało miejsce 220 incydentów śmiertelnych. Większość z nich to zabójstwa z użyciem broni palnej. W USA zabójstwa są drugą z kolei przyczyną śmierci wśród młodych w wieku 10-24 lat.

Statystyka
W sondażu przeprowadzonym w szkołach przez Centers for Disease Control and Prevention (Youth Risk Behavior Survey - YRBS) wśród uczniów klas 9. -12. odnotowano, że w 1999 roku:
• 14,2% uczniów brało udział w bójce w szkole raz lub więcej razy w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie,
• 7,7% uczniów grożono lub zostali zranieni bronią na terenie szkoły w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie,
• 6,9% uczniów nosiło broń (np. pistolet, nóż lub kij) na terenie szkoły w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie,
• 5,2% uczniów opuściło jeden lub więcej dni w szkole w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie, bo obawiało się o swoje bezpieczeństwo.

Co się sprawdza?
W USA szkoły podejmują różnego typu inicjatywy mające na celu zminimalizowanie przemocy rówieśniczej. Np. w części szkół wszystkim członkom społeczności szkolnej wręczane są ulotki z przepisem prawnym zabraniającym stosowania przemocy, co ma nieść jasny komunikat o braku akceptacji dla agresywnych zachowań. Aby taki przepis był efektywny, musi on być wspierany przez pracowników szkoły oraz sprawiedliwie stosowany. Praktykuje się także monitorowanie niebezpiecznych miejsc w szkole, tam gdzie incydenty przemocy rówieśniczej występują najczęściej. Szkoły realizują także programy profilaktyczne. Za efektywne uznawane są m.in. programy rozwiązywania konfliktów i mediacji rówieśniczej.
Celem tych programów jest uczenie młodych poszanowania dla poglądów innych osób, akceptacji istniejących różnic oraz osiągania kompromisu w konfliktowych sytuacjach. Część programów zakłada przygotowanie uczniów do mediowania sporów pomiędzy rówieśnikami. The National Institute for Dispute Resolution szacuje, że w USA istnieje ponad 8500 programów mediacyjnych. Brakuje jeszcze badań nad efektywnością programów obejmujących wyłącznie mediację rówieśniczą, jednak wyniki całościowych programów mediacyjnych, które wprowadziły tego typu mediacje i inne formy rozwiązywania konfliktów rówieśniczych, dostarczają przekonujących dowodów na ich skuteczność. Badania pokazują, że uczniowie mogą nauczyć się umiejętności związanych z rozwiązywaniem konfliktów i stosować je później w konfliktach w szkole i w rodzinie. Pozytywne efekty rówieśniczego systemu wsparcia przeciw przemocy rówieśniczej w szkole przynoszą korzyści zarówno uczniom, jak i osobom je świadczącym.
Nękanie rówieśnicze w szkole często odbywa się w grupie, stąd niektórzy badacze uważają, że interwencje powinny być skierowane zarówno do świadków, jak i do bezpośrednich uczestników zdarzenia. Ma to swoje odzwierciedlenie w praktyce. Na przykład jedna ze szkół podstawowych w Los Angeles, by zniechęcić młodzież do odgrywania roli "publiczności" w sytuacjach przemocy rówieśniczej w szkole, przyjęła przepis, że będzie wysyłać na mediację (odbywającą się po zajęciach szkolnych) zarówno świadków, jak i sprawców zajścia. Uczniowie i ich rodzice na początku roku szkolnego podpisują umowę, w której zobowiązują się, że nie będą dopuszczali się takich zachowań, jak: wyśmiewanie, drwienie, próby krzywdzenia innego ucznia. Wystąpienie takich zachowań jest okazją do edukowania uczniów na temat alternatywnych sposobów rozwiązywania podobnych sytuacji w przyszłości.

Programy radzenia sobie ze złością
Są to programy nastawione na pomoc agresywnej młodzieży, by radziła sobie ze swoimi frustracjami i wrogością oraz rozwiązywała konflikty bez użycia siły. Profilaktyka przemocy rówieśniczej w szkole może stanowić także element większych programów dla młodzieży zajmujących się profilaktyką przemocy. Na przykład Teenage Health Teaching Modules jest programem składającym się z zajęć dotyczących: radzenia sobie ze złością, przemocy domowej, przemocy w mediach i przemocy na randkach (dating violence).
Programy redukowania przemocy w szkołach
Tolerancja dorosłych wobec przemocy rówieśniczej w szkole przekazuje niewłaściwy komunikat dzieciom i promuje akceptację dla stosowania przemocy jako sposobu kontrolowania innych. Uważa się, że kampanie szkolne mające na celu potępienie agresji rówieśniczej i zachęcające do pozytywnych zachowań mogą radykalnie ograniczyć takie zachowania i zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia agresji i przestępczości w późniejszym życiu.
Jednym z tego typu programów jest Bullying Prevention Program, stworzony przez Norwega Dana Olweusa. Program realizowany był w Bergen, w Norwegii, w latach 1983-1986 i obejmował 2500 młodzieży z 42 szkół podstawowych i średnich. Po wprowadzeniu programu częstość problemów związanych ze zjawiskiem bullyingu w Bergen zmniejszyła się o około 50%. Spadł także ogólny poziom antyspołecznych zachowań uczniów takich, jak: kradzieże, akty wandalizmu i wagary.
Podejście D. Olweusa jest wykorzystywane przez wiele szkół w innych krajach, w tym w USA. Podstawowy program obejmuje interwencje na poziomie szkoły, klasy i osób. W stosunku do uczniów, którzy nie stosują się do zasad, wprowadza się nadzór i stosuje kary. Wszystko to odbywa się przy zaangażowaniu do współpracy rodziców, a w odpowiednich przypadkach psychiatrów i psychologów. Pracownicy szkoły uczestniczą w szkoleniach dotyczących rozwiązywania konfliktów i metod interwencji w przypadkach przemocy rówieśniczej. Uczniowie uczą się społecznych technik rozwiązywania problemów w trakcie 9-sesyjnego programu zajęć, po którym prowadzone są jeszcze powtórkowe sesje w szkole średniej.

Inne inicjatywy
• 27 września 2000 roku Centers for Disease Control and Prevention przyznała 7 mln dolarów dla 10 uczelni wyższych i uniwersytetów na założenie ośrodków zajmujących się zjawiskiem przemocy wśród młodzieży (National Academic Centers of Excellence on Youth Violence). Mają one rozwijać współpracę pomiędzy naukowcami a społecznościami lokalnymi, aby wspólnie przeciwdziałać problemowi przemocy wśród młodych.
• Utworzono specjalne centrum - National Youth Violence Prevention Resource Center (NYVPRC; http: //www. safeyouth. org/) - które dostarcza zainteresowanym osobom (rodzicom, nastolatkom, pracownikom służby zdrowia, prawnikom i innym profesjonalistom) informacji z zakresu przemocy wśród młodych i strategii kontrolowania oraz zapobiegania przemocy.
• Niektóre stany wymagają, aby szkoły prowadziły specjalną politykę zmierzającą do zwalczania szkolnej przemocy rówieśniczej. Colorado, New Hampshire i Zachodnia Virginia uchwaliły ustawy, które zobowiązują szkoły do posiadania strategii postępowania wobec bullyingu.

Na podstawie:
Blueprints for Violence Prevention Juvenile Justice Bulletin, July 2001.
http://www.cdc.gov/ncipc/factsheets/ schoolvi.htm
http://youthviolence.edschool.virginia.edu/
http://ericcass.uncg.edu/virtuallib/bullying/1068.html

Więcej informacji o mediacji rówieśniczej w: Johnson D. W. & Johnson, R. T. (1995). Teaching students to be peacemakers: Results of five years of research. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 4, 417-438.