Kristine Evertz, Helene Meijer

Dom i rodzina to środowisko, w którym notuje się najwięcej przypadków przemocy w Holandii. Rocznie w wyniku przemocy domowej umiera tam 70 kobiet i 75 dzieci. Ponad jedna czwarta społeczeństwa jest lub była na określonym etapie życia przez krótszy lub dłuższy czas w roli ofiary przemocy domowej.

Problem przemocy występuje we wszystkich środowiskach społecznych i we wszystkich kręgach kulturowych. Ponad połowa przypadków przemocy w Holandii dotyczy dzieci. Poziom recydywy jest wysoki, wynosi 46%, niestety zgłaszanych jest jedynie 10%-15% przypadków przemocy. Rzeczywista liczba jest kilkakrotnie wyższa niż pokazują statystyki.
Powstanie Centrum

W nawiązaniu do dokumentu holenderskiego rządu "Prywatna przemoc - publiczna sprawa" (kwiecień 2002 roku), w którym uznaje on, że ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo obywateli, gmina Haga otrzymała zadanie opracowania kompleksowego podejścia do problemu przemocy domowej. Celem projektu było zbudowanie sieci współpracy regionalnych instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy i utworzenie Centrum Wsparcia i Informacji na temat Przemocy Domowej. Centrum zostało powołane 25 listopada 2004 roku, w Światowym Dniu Przeciwdziałania Przemocy Domowej, na mocy podpisanego porozumienia. W maju 2005 roku do porozumienia przyłączyły się gminy sąsiadujące z Hagą: Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk i Wassenaar. Partnerami porozumienia są: Gmina Haga, policja regionu Haaglanden, instytucje pomocy społecznej, Centrum dla Kobiet Fundacji Wende, Punkt Wsparcia i Zgłaszania Przypadków Maltretowania Dzieci, Fundacja Parnassia, psychomedyczne centrum dla dorosłych, "Waag" - organizacja pomagająca sprawcom przemocy, De Jutters - ośrodek pomocy dla młodzieży, Rada ds. Ochrony Dzieci, Biuro ds. Opieki nad Młodzieżą, Armia Zbawienia.
Do zadań Centrum należy udzielanie informacji, porad i kompleksowej pomocy osobom, których dotyka problem przemocy (ofiary, świadkowie, sprawcy), zachęcanie społeczeństwa do zgłaszania przypadków przemocy. Centrum działa 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu.

Do zadań kompleksowej pomocy należy przede wszystkim:

1. Rejestracja wszystkich zgłaszanych przypadków przemocy, próśb o informację, porad.
2. Oferowanie konsultacji i/lub porad osobom zgłaszającym się po pomoc i profesjonalistom, którzy w swojej pracy potrzebują fachowego wsparcia.
3. Przeprowadzanie rozmów, zarówno bezpośrednich, jak i telefonicznych.
4. Kierowanie klienta do odpowiedniej organizacji niosącej pomoc.
5. Koordynacja pomocy, gdy ta odbywa się poprzez kilka placówek.
6. Opracowywanie z klientami umów kontynuacyjnych i monitorowanie na odległość procesu udzielania pomocy.

Oprócz wymienionych zadań pracownicy Punktu Wparcia i Informacji prowadzą działalność informacyjną i edukacyjną na temat zjawiska przemocy domowej w regionie Hagi.
Praktyka działania

W pierwszych trzech kwartałach 2005 roku Centrum Wsparcia i Informacji na temat Przemocy Domowej odebrało w sumie 560telefonów, w tym 380 zgłoszeń jednorazowych dotyczących konkretnej sytuacji, a 180 telefonów dotyczyło spraw już zgłaszanych, były to kontynuacje rozmów. Największy odsetek dzwoniących stanowią ofiary przemocy domowej - 43%. Oprócz tego dzwoni wiele osób oferujących pomoc i profesjonalistów, w sumie 34% dzwoniących. Jedynie 2% przypadków to telefony od sprawców przemocy. Pozostałymi dzwoniącymi (21%) są osoby postronne, sąsiedzi, znajomi i członkowie rodzin. W ponad jednej trzeciej przypadków pracownicy przekierowują dzwoniących do współpracujących instytucji.

Osoby dzwoniące do Punktu Wsparcia mogą oczekiwać, że rozmówca, który ich wysłucha, spróbuje pomóc w danej sytuacji, odpowie na pytania, udzieli porady i skieruje do odpowiedniej organizacji niosącej pomoc. Oprócz pomocy telefonicznej (jest to krótkotrwała pomoc), na którą składają się maksymalnie 3 rozmowy, możliwe są także bezpośrednie spotkania w cztery oczy. Te spotkania są kontynuacją pomocy telefonicznej, dzięki nim można uporządkować wiedzę na temat zgłaszanego przypadku, a to może zaowocować długofalową pomocą i efektywniejszymi działaniami.

Z jakimi pytaniami można dzwonić do Punktu Wsparcia? Można się zwracać ze wszystkim, co ma związek z przemocą domową. Czasami rozmówcy chcą tylko opowiedzieć swoją historię, czasami wspólnie opracowywany jest bezpieczny plan odejścia ofiary od sprawcy. Przekazywane informacje są bardzo zindywidualizowane, dopasowywane do specyfiki prezentowanej sytuacji i rozmówcy.

Jeśli Centrum kieruje klienta dalej, do innej placówki pomocowej, ta jest zobligowana do nawiązania z nim kontaktu w ciągu 5 dni roboczych, a w ciągu 14 powinna udzielić mu pierwszej pomocy. Opiekun "ścieżki pomocy" kontroluje, czy uruchomiona została procedura udzielania pomocy. Po trzech miesiącach pracownik Centrum ponownie kontaktuje się z klientem, żeby dowiedzieć się, jaka jest jego sytuacja i czy potrzebna jest dalsza pomoc.
Przemoc wobec osób starszych

Z badań przeprowadzanych w Holandii wynika, że 1 na 20 osób starszych powyżej 55. roku życia mieszkających samodzielnie ma do czynienia z przemocą. W przypadku osób starszych dotkniętych demencją odsetek ten jest jeszcze wyższy, ponieważ dotyczy około jednej trzeciej populacji! Problem maltretowania osób starszych jest wciąż tematem tabu, nie mówi się o nim otwarcie. Niewiele osób zna zjawisko maltretowania osób starszych, dlatego też w 1998 roku gmina Haga postanowiła zająć się tym problemem. Z jednej strony potrzebne były informacje i opinie ekspertów na ten temat, z drugiej strony należało umożliwić udzielanie pomocy osobom stykającym się z tym problemem. Centrum Wsparcia i Informacji na temat Przemocy Domowej odpowiada na te potrzeby: organizuje akcje informacyjne dla specjalistów i osób udzielających pomocy oraz dla samych osób starszych.

Osoby starsze narażone są na różne formy przemocy:

1. Maltretowanie fizyczne (np. kopanie, bicie, szczypanie, przywiązywanie do krzesła). Skutki przemocy mogą się przejawiać w formie siniaków, otarć, opuchlizn, zwichnięć, czerwonych szram na nadgarstkach i kostkach.
2. Maltretowanie psychiczne (np. wyzywanie, obrażanie, poniżanie, przezywanie, nakazywanie, obwinianie, grożenie, rozdrażnianie). Skutki przemocy mogą się przejawiać w formie poczucia strachu, smutku, wściekłości, ale także apatii, nieśmiałości i zmieszania.
3. Zaniedbanie (np. blokowanie dostępu do opieki medycznej, zabieranie jedzenia, brak poświęcania uwagi danej osobie, brak miłości). Skutki przemocy mogą się przejawiać w formie niedożywienia, odwodnienia, złej higieny, odleżyn, poczucia samotności.
4. Wykorzystywanie (np. zabieranie lub używanie przedmiotów należących do osoby starszej w celu osiągnięcia własnych korzyści, kradzież pieniędzy, cennych przedmiotów, zmuszanie do zmiany testamentu). Skutki przemocy mogą się przejawiać w formie problemów finansowych, braku pieniędzy, długów, eksmisji.
5. Wykorzystywanie seksualne (np. wykonywanie czynności seksualnych, których osoby starsze sobie nie życzą w stosunku do lub w obecności osób starszych, ekshibicjonizm, dotykanie, całowanie, gwałcenie). Skutki przemocy mogą się przejawiać w formie bólu, swędzenia i/lub krwawień w okolicach intymnych.
6. Ograniczanie praw (np. ograniczanie prawa do wolności, prywatności i decydowania o sobie, przeszkadzanie osobom starszym w wychodzeniu z domu, chowanie korespondencji, odbieranie telefonu, odsyłanie gości). Skutki przemocy mogą się przejawiać w formie izolacji społecznej, poczucia bezsilności i samotności.

Umyślne i nieumyślne sprawstwo

W przypadku sprawców przemocy można mówić o umyślnym i nieumyślnym maltretowaniu. Umyślne maltretowanie to np. wykorzystywanie seksualne lub wyzysk finansowy. Sprawca jest świadomy popełnianych czynów i w tym przypadku powinien być pociągnięty do odpowiedzialności za swoje czyny. Sprawca może także być wolontariuszem, który nie potrafi sobie poradzić z opieką nad osobą starszą i który działa w wyniku niemocy lub niewiedzy. Jego czyny nie są intencjonalne. Ważne jest w takiej sytuacji pozytywne podejście do sprawy, nie mówimy o sprawcy i maltretowaniu, lecz podkreślamy np. nadmiar obowiązków, zbyt duże obciążenie pracą. Pomoc dla takiego "sprawcy" oznacza pośrednią pomoc dla ofiary. Można np. podjąć kroki prowadzące do odciążenia opiekuna: współpraca z Punktem Wsparcia dla Opiekunów, instytucjami zajmującymi się opieką domową, centrum opieki dziennej itp.
Troska i współpraca

Mimo że maltretowanie osób starszych jest jedną z form przemocy domowej, podejście pomocowe w tym przypadku różni się trochę od podejścia w stosunku do innej ofiary przemocy domowej. Osoby starsze mają zazwyczaj mniejszy krąg towarzyski, czyli nie mogą liczyć na zbyt duże wparcie. Ponadto problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznym mogą sprawić, że z czasem będą coraz bardziej wyizolowane. Są one często zależne emocjonalnie, fizycznie lub finansowo od sprawcy przemocy i mają trudności ze zgłoszeniem przypadku przemocy z powodu np. poczucia lojalności wobec sprawcy, strachu przed nim lub obawą przed umieszczeniem go w domu opieki. Często przypadki przemocy są zgłaszane przez osoby trzecie, bez wiedzy osoby starszej. Ta problematyka wymaga szerszego podejścia, tzw. opieki przez zainteresowanie. Czasami wystarczy jeden telefon do odpowiedniej instytucji pomocowej, krótka rozmowa, aby zmienić tragiczny los osoby starszej.

Przy rozwiązywaniu problemu przemocy wobec osób starszych bardzo ważna jest współpraca pomiędzy poszczególnymi organizacjami. Często mamy do czynienia ze złożonym problemem, który nie może być rozwiązany przez jedną instytucję udzielającą pomocy. Ważnymi partnerami mogą tu okazać się przedstawiciele systemu opieki zdrowotnej, policji, organizacji pomagających osobom starszym, instytucji wspierających opiekę nad seniorami.