Marzenna Kucińska, Jerzy Mellibruda

Oferta psychoterapeutyczna placówek biorących udział w programie badawczym APETA jest zwykle podzielona na kilka etapów. Pacjent rozpoczyna proces terapii od uczestniczenia w podstawowym programie terapii uzależnienia (PPTU), w czasie którego odbywa się zasadnicza część pracy nad jego chorobą. Drugim etapem leczenia odwykowego jest zaawansowany program terapeutyczny (ZPT), przeznaczony dla pacjentów wyrażających chęć kontynuacji leczenia. Zwykle w tej fazie terapii pacjent bierze udział w zajęciach mających na celu uzupełnianie deficytów jego funkcjonowania społecznego i duchowego oraz pogłębiających jego rozumienie działania własnych psychologicznych mechanizmów uzależnienia.

Placówki, które po ukończeniu zaawansowanego programu terapii utrzymują nadal regularny kontakt z byłymi pacjentami, proponują program kontynuacji pracy nad trzeźwością (KPT), zawierający zajęcia warsztatowe i treningowe niespecyficzne dla terapii uzależnienia, choć pomocne w utrzymywaniu trzeźwości i budowaniu satysfakcjonującego życia, takie jak sesje małżeńskie, zajęcia poświęcone byciu rodzicem, programy dla dorosłych dzieci alkoholików i inne.

W programie badawczym APETA terapeuci wstępnie planują rodzaj terapii, jaki oferowany będzie danemu pacjentowi. Podstawową ofertą, obejmującą 88% badanych, jest podstawowy program terapii uzależnienia. Wstępna detoksykacja oraz interwencje medyczne stosowane są jedynie wobec około 2% badanych. Zaawansowany program terapii przewidywany jest wstępnie dla 4% badanych, zaś kontynuacja pracy nad trzeźwością dla 1% pacjentów. Pacjenci rozpoczynający od razu program zaawansowany to osoby, które wcześniej przeszły już program podstawowy (w tej lub innej placówce), ale nie rozpoczęły od razu dalszej terapii.

Tabela 1

rodzaj planowanego programu terapii	% pacjentów
detoks/interwencje medyczne	2,33
podstawowy program terapii uzależnienia - PPTU	87,76
zaawansowany program terapii - ZPT	3,69
kontynuacja pracy nad trzeźwością - KPT	1,09
inne	2,16
błędne dane	2,96
łącznie	99,99

Psychoterapia uzależnienia od alkoholu

Obecna analiza oferty programowej obejmuje programy 35 placówek realizowane w grudniu 1995. Ogółem w latach 1994 -1997 do sieci placówek objętych programem APETA zakwalifikowano 45 placówek. Część z nich jednak wypadła głównie z powodu nie spełniania kryteriów realizacji programu.

W zależności od sposobu uczestniczenia pacjenta w Podstawowym Programie Terapii Uzależnień (PPTU) w programie APETA uczestniczą placówki następującego typu:

1. placówki całodobowe - w których Podstawowy Program Terapeutyczny realizowany jest w systemie całodobowego pobytu w placówce. W Sieci jest 12 placówek całodobowych.
2. oddziały dzienne - w których PPTU pacjenci realizują w czasie dziennego pobytu w placówce. Wśród wiodących placówek 2 działają w systemie oddziału dziennego.
3. poradnie - w których PPTU realizowany jest w systemie ambulatoryjnym, co oznacza, że pacjenci przychodzą kilka razy w tygodniu na poszczególne zajęcia. W Sieci znajduje się 13 poradni.
4. ośrodki - w których pacjenci mogą realizować PPTU w systemie ambulatoryjnym albo w systemie oddziału całodobowego, bądź mają wybór między oddziałem całodobowym a oddziałem dziennym itp. Takich ośrodków jest w Sieci 8.
5. inne.

Łącznie są to 22 placówki ambulatoryjne i 13 stacjonarnych, leczące odpowiednio 55% i 45% wszystkich badanych osób uzależnionych.

Program terapii odwykowej realizowany w placówkach odwykowych musi zawierać następujące elementy:

Tabela 2

placówki stacjonarne	placówki ambulatoryjne
pacjent uczestniczy w minimum 36 godz. terapii tygodniowo	pacjent uczestniczy w minimum 16 godz. terapii miesięcznie
prowadzone są zajęcia edukacyjne dot. uzależnienia i zdrowienia
prowadzone są grupy terapeutyczne i praca nad psychologicznymi mechanizmami uzależnienia
terapia pacjenta prowadzona jest w oparciu o Indywidualny Program Terapii
podstawowy program terapii uzależnienia (PPTU) trwa minimum 4 tygodnie	podstawowy program terapii uzależnienia (PPTU) trwa minimum 3 miesiące
prowadzony jest program opieki poszpitalnej	pełny program terapii uzależnienia trwa minimum 1 rok

zaś personel spełnia następujące wymagania

Tabela 3

placówki stacjonarne	placówki ambulatoryjne
minimum 1 terapeuta na 10 pacjentów w programie podstawowym	minimum 1 terapeuta na 10-15 pacjentów w programie podstawowym
stała dostępność lekarza
stała dostępność psychologa
50% personelu terapeutycznego odbyła szkolenia SPP, STU lub inne staże czy licencje

Personel terapeutyczny

W skład zespołu terapeutycznego placówek odwykowych Sieci wchodzą psychologowie, pielęgniarki i trzeźwi alkoholicy - instruktorzy terapii. Wiele placówek zatrudnia również lekarzy psychiatrów lub internistów, pedagogów i pracowników socjalnych. Kilka placówek współpracuje ponadto z prawnikami.

Poniższy wykres ilustruje rozkład procentowy profesji reprezentowanych wśród personelu. W wyliczeniach uwzględniono zarówno pracowników etatowych, jak i zatrudnionych na umowach - zleceniach.

Skład personelu wiodących placówek terapeutycznych wg profesji:

Tabela 4

1 - psychologowie	25%
2 - instruktorzy terapii odwykowej	18%
3 - pielęgniarki	21%
4 - terapeuci	7%
5 - lekarze psychiatrzy	5%
6 - lekarze interniści	3%
7 - asystenci terapii odwykowej	9%
8 - pedagodzy	4%
9 - pracownicy socjalni	2%
10 - socjolodzy	3%
11 - muzykoterapeuci	1%
12 - resocjalizatorzy	1%
13 - prawnicy	1%

Wykres 1

Dwie największe grupy osób pracujących w lecznictwie odwykowym to psychologowie (25 %) i instruktorzy terapii odwykowej oraz terapeuci (łącznie 25%). Instruktorzy terapii i terapeuci są to zazwyczaj osoby ze średnim wykształceniem lub tzw. trzeźwi alkoholicy (osoby uzależnione, po własnym leczeniu odwykowy, z kilkuletnim okresem abstynencji alkoholowej). Następną dużą grupę pracowników stanowią pielęgniarki (21%). 5% personelu to lekarze psychiatrzy, a 3 % - lekarze interniści. Kolejne 9 % pracowników stanowią asystenci terapii odwykowej, wśród których znajdują się osoby z wyższym wykształceniem, zazwyczaj absolwenci kierunków społecznych, co do których nie podano szczegółowych danych dotyczących wykształcenia. 4% zatrudnionych w lecznictwie odwykowym to pedagodzy, 3% - socjolodzy, a 2% - pracownicy socjalni. Muzykoterapeuci, resocjalizatorzy i prawnicy stanowią po 1% pracowników placówek Sieci.

Ogółem, w placówkach Sieci pracuje około 51% osób z wykształceniem wyższym i około 49% osób z wykształceniem średnim lub niższym od średniego (w tym około 21% pielęgniarek).

Rodzaje oferowanych usług terapeutycznych

Niniejsza analiza dotyczy oferty placówek Sieci w grudniu 1995r. Najbardziej typowe usługi terapeutyczne znajdujące się w ofercie placówek to:

1. zajęcia edukacyjne - wykłady i filmy (obecne we wszystkich 35 placówkach)
2. psychoterapia grupowa (w 35 placówkach)
3. konsultacje indywidualne (w 34 placówkach)
4. Indywidualny Program Terapii (w 33 placówkach)
5. grupy samopomocowe AA (w 33 placówkach)
6. sesje zapobiegania nawrotom (w 32 placówkach)
7. konsultacje lekarskie (w 32 placówkach)
8. Trening Asertywnych Zachowań Abstynenckich (w 31 placówkach)

Ponadto w ofercie terapeutycznej placówek znajdują się detoksykacja (w 11 placówkach) oraz takie zajęcia jak:

• zajęcia dotyczące rozwoju duchowego
• zajęcia relaksująco - koncentrujące
• muzykoterapia
• spotkania absolwentów programów terapeutycznych
• kluby abstynenckie lub grupy wsparcia dla abstynentów
• terapeutyczne sesje rodzinne
• Zajęcia terapeutyczne dla osób współuzależnionych prowadzi 27 placówek.
• Metody i procedury terapeutyczne

Do realizacji zajęć terapeutycznych wykorzystywane są następujące metody i procedury pracy z pacjentem:

• edukacja (wykłady, filmy, lektury)
• informacje zwrotne
• konfrontacja
• realizowanie zadań podstawowych
• realizowanie zadań indywidualnych
• praca z ankietami i kwestionariuszami
• zajęcia typu warsztatowego i treningowego

Program terapeutyczny dla uzależnionych

W większości placówek w programie terapeutycznym można wyodrębnić 3 fazy:

• faza wstępna (wyodrębniana w 30 placówkach)
• faza intensywna, czyli Podstawowy Program Terapii Uzależnień (realizowana we wszystkich placówkach)
• faza pogłębiona, czyli program zaawansowanej pracy nad uzależnieniem (obecny w 34 placówkach)

W różnych placówkach fazy te różnią się od siebie długością trwania oraz ilością i rodzajem proponowanych pacjentom zajęć.

Faza wstępna pełni zazwyczaj następujące funkcje:

• informacyjna - pacjenci dowiadują się o zasadach i długości trwania terapii oraz warunkach kontraktu terapeutycznego
• diagnostyczna - w tej fazie stawiana jest wstępna diagnoza pacjenta i ustalany Indywidualny Program Terapii
• edukacyjna - często w tej fazie prowadzone są zajęcia edukacyjne na tematy dotyczące choroby alkoholowej : jej uwarunkowań fizjologicznych i społecznych
• motywacyjna - uczestnicząc w zajęciach fazy wstępnej pacjent ma czas na podjęcie świadomej i odpowiedzialnej decyzji o podjęciu leczenia

W kilku placówkach już w fazie wstępnej rozpoczyna się pracę nad rozbrajaniem psychologicznych mechanizmów uzależnienia i uczeniem się trafnego spostrzegania i rozumienia własnego postępowania i postępowania innych ludzi. Poziom i intensywność tej pracy są pogłębiane w kolejnej fazie.

W tej fazie pacjenci korzystają zwykle z konsultacji indywidualnych, zajęć edukacyjnych i ewentualnie badania lekarskiego albo psychiatrycznego.

Faza intensywna, czyli Podstawowy Program Terapii Uzależnień jest nastawiona na realizację następujących celów:

• Zwiększenie zdolności pacjenta do rozpoznawania i uznawania faktu własnego uzależnienia (praca nad bezsilnością wobec alkoholu i destrukcją alkoholową) oraz jego gotowości do pracy nad sobą.
• Nauka konstruktywnego radzenia sobie z emocjami.
• Poprawa komunikacji z innymi ludźmi.
• Zapobieganie nawrotom picia (uzyskanie wiedzy o naturze procesu nawrotu, uczenie się rozpoznawania sygnałów zbliżającego się nawrotu i radzenia sobie w tej sytuacji)
• Uczenie się umiejętności ważnych dla trzeźwego życia.

W tej fazie pacjenci realizują zwykle następujące zajęcia:

• grupa terapeutyczna
• Indywidualny Program Terapii
• zajęcia edukacyjne
• mitingi AA
• konsultacje indywidualne z terapeutą prowadzącym
• sesje zapobiegania nawrotom picia
• elementy treningu interpersonalnego
• TAZA - trening asertywnych zachowań abstynenckich.

Faza pogłębiona terapii, czyli program zaawansowany różni się od fazy intensywnej mniejszym obciążeniem czasowym, ale jednocześnie głębszym poziomem pracy z pacjentem - większą koncentracją na osobowościowych problemach pacjenta, niekoniecznie bezpośrednio związanych z piciem. W tej fazie realizowane są następujące cele:

• Praca nad uszkodzeniami życia emocjonalnego.
• Rozwijanie zdolności pacjenta do rozumienia samego siebie i innych oraz do konstruktywnej wizji swojego życia.
• Praca nad dezorganizacją swojego JA oraz nad brakiem oparcia w sobie.
• Poprawa kontaktów z otoczeniem społecznym pacjenta.

W tej fazie pacjenci mają możliwość uczestniczenia w następujących zajęciach:

• grupy terapeutyczno-rozwojowe
• treningi umiejętności społecznych
• sesje zapobiegania nawrotom picia
• konsultacje indywidualne z terapeutą prowadzącym
• maratonowe zajęcia terapeutyczne
• spotkania absolwentów
• grupy wsparcia
• mitingi AA

Długość trwania poszczególnych faz terapii

Faza wstępna, w zależności od programu placówki, trwa od kilku konsultacji do 48 tygodni. Czas realizacji programu podstawowego wynosi od 2 tygodni do 24 miesięcy. W zajęciach fazy pogłębionej pacjenci uczestniczą od 3 tygodni do około 2 lat lub w indywidualnych przypadkach, jeśli pacjent wyraża taką potrzebę - dłużej.

Długość trwania fazy intensywnej i pogłębionej w placówkach sieci ilustrują poniższe wykresy. Pierwszy wykres ilustruje długość trwania realizacji Podstawowego Programu Terapii Uzależnień w poszczególnych placówkach.

Wykres 2

Na osi poziomej przedstawiona jest długość trwania Podstawowego Programu Terapii Uzależnień, czyli fazy intensywnej w tygodniach. Na osi pionowej - odsetek placówek, w których realizowany jest PPTU danej długości.

Jak widać z wykresu, placówki różnią się istotnie pod względem długości realizacji programu podstawowego. Najkrótszy czas realizacji PPTU to 2 tygodnie (w jednej placówce), a najdłuższy to 52 tygodnie, czyli prawie rok (również w jednej placówce). Większość placówek, bo 22 realizuje ten program w czasie nie dłuższym niż 17 tygodni, przy czym najczęściej spotykane jest tu 5 lub 6 tygodni (łącznie w 12 placówkach PPTU realizowane jest w czasie 5 lub 6 tygodni). W kolejnych 13 placówkach program fazy intensywnej realizowany jest w czasie od 18 do 52 tygodni, przy czym najczęściej reprezentowane jest tu 26 i 27 tygodni, czyli około pół roku (łącznie w 7 placówkach PPTU realizowane jest w czasie 26 lub 27 tygodni).

Podsumowując, wśród placówek zarysowuje się wyraźny podział na dwie grupy: takie, które realizują program fazy intensywnej w czasie krótszym - do 17 tygodni i takie, które realizują ten program w czasie dłuższym - powyżej 17 tygodni. Placówek realizujących PPTU w czasie krótszym od 17 tygodni jest więcej, stanowią one blisko 2/3 wszystkich placówek, podczas gdy placówki realizujące PPTU w czasie dłuższym stanowią około 1/3 wszystkich placówek. W obu grupach wyraźnie wyróżniają się dwie najbardziej popularne długości trwania fazy intensywnej: w pierwszej grupie jest to około 6 tygodni, czyli1,5 miesiąca; w drugiej grupie - około 6 miesięcy, czyli pół roku.

Kolejny wykres przedstawia długość trwania fazy pogłębionej w poszczególnych placówkach.

Wykres 3

Około 1/3 placówek (13) realizuje program fazy pogłębionej w czasie 104 tygodni, czyli około 2 lat. W 11 placówkach długość trwania tej fazy nie jest określona - zależy od indywidualnych potrzeb i zaangażowania pacjentów. W 5 placówkach faza pogłębiona trwa 1 rok, a w 4 - 8 miesięcy. W jednej placówce oferowany jest 3-tygodniowy program fazy pogłębionej i również w jednej placówce - 14-tygodniowy.

Podsumowując, stosunkowo najwięcej placówek realizuje program fazy pogłębionej w czasie około 2 lat. Nieco mniejsza liczba placówek nie określa norm czasowych dla długości trwania tej fazy. W pozostałych placówkach czas trwania fazy pogłębionej jest zróżnicowany i wynosi od 3 tygodni do około jednego roku, przy czym najczęściej wynosi on pół roku lub rok.

Długość trwania poszczególnych faz terapii w zależności od rodzaju placówki

Zbadano długość trwania fazy intensywnej i pogłębionej w placówkach wg typów placówek, tzn. zgodnie z podziałem na placówki całodobowe, poradnie, ośrodki i oddziały dzienne. Poniżej przedstawiono na wykresach kolejno długość trwania fazy intensywnej i pogłębionej w różnych typach placówek.

A. Długość trwania fazy intensywnej w różnych typach placówek.

I. Placówki stacjonarne.

Wykres 4

W placówkach całodobowych najkrótszy czas realizacji programu podstawowego wynosi 4 tygodnie, a najdłuższy - 14 tygodni. Połowa placówek stacjonarnych realizuje program tej fazy w czasie 5 lub 6 tygodni.

II. Placówki ambulatoryjne

Wykres 5

Czas realizacji programu podstawowego w placówkach ambulatoryjnych jest bardzo zróżnicowany. Trwa od 8 tygodni do 1 roku. W 5 placówkach , co stanowi około 40% wszystkich poradni faza intensywna trwa 26 lub 27 tygodni, czyli około pół roku.

B. Długość trwania fazy pogłębionej w różnych typach placówek.

I. Placówki stacjonarne.

Wykres 6

Połowa placówek całodobowych realizuje program fazy pogłębionej - zaawansowany program terapii uzależnienia. w czasie 104 tygodni, czyli około 2 lat. Dwie placówki oferują program 52-tygodniowy, czyli około jednoroczny. 4 placówki nie określają długości trwania fazy pogłębionej.

II. Placówki ambulatoryjne.

Wykres 7

W ponad 1/3 placówek czas trwania pogłębionej fazy terapii nie jest ograniczony. Zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta i/lub grupy. Z wyjątkiem jednej placówki ZPT trwa minimum 3 miesiące. W czterech placówkach program zaawansowany trwa rok, w dwóch pół roku.

Tygodniowe obciążenie pacjenta pracą terapeutyczną w poszczególnych fazach terapii

Tygodniowe obciążenie pacjenta pracą terapeutyczną bardzo różnicuje placówki sieci. Ilość godzin pracy w jednym tygodniu terapii zależy m.in. Od: długości trwania poszczególnych faz terapii, sposobu realizacji programu terapeutycznego (stacjonarnie lub ambulatoryjnie), ilości i rodzaju proponowanych zajęć oraz ilości pracy własnej pacjenta (w poniższych wyliczeniach praca własna pacjenta z reguły nie była uwzględniania).

W fazie wstępnej pacjenci pracują od 2 do 36 godzin tygodniowo, w fazie intensywnej -od 6 do 51 godzin tygodniowo. Tygodniowe obciążenie pacjenta pracą terapeutyczną w fazie pogłębionej o tyle trudne do określenia, że wiele zajęć tej fazy odbywa się w formie kilkunastogodzinnych maratonów albo spotkań kilka razy w roku. Program tej fazy jest też często dostosowany do indywidualnego zapotrzebowania pacjenta i intensywność pracy zależy w dużej mierze od jego zaangażowania. Stąd, część placówek w ogóle nie określała tygodniowego czasu pracy w tej fazie.

W placówkach, które dokonały wyliczenia tygodniowego obciążenia czasowego pacjenta, pacjenci realizują program fazy pogłębionej poświęcając na to od 3 do 42 godzin tygodniowo. Większe liczby dotyczą placówek, w których program tej fazy realizowany jest w czasie kilku tygodni bądź tych placówek, w których faza pogłębiona podzielona jest na okres pracy bardziej i mniej intensywnej. W najczęściej spotykane obciążenie pacjenta pracą terapeutyczną wynosi 6 godzin tygodniowo.

Tygodniowe obciążenie pacjenta pracą w zależności od typu placówki

Zbadano obciążenie pacjenta pracą terapeutyczną w fazie intensywnej w poszczególnych typach placówek. W ośrodkach, gdzie zwykle program terapeutyczny realizowany jest zwykle zarówno w warunkach oddziału, jak i ambulatoryjnie, a więc obciążenie pacjenta zależy od wybranego sposobu realizacji programu, do tych badań przyjęto większą wartość obciążenia tygodniowego.

Tygodniowe obciążenie pacjenta pracą terapeutyczną w placówkach całodobowych waha się od 8 do 65 godzin tygodniowo. Średnie obciążenie, liczone ze wszystkich placówek całodobowych wynosi około 35 godzin tygodniowo.

W placówkach ambulatoryjnych tygodniowe obciążenie pacjenta pracą wynosi od 6 do 45 godzin tygodniowo. Najczęściej, wynosi ono 9 lub 10 godzin w poradniach, w oddziałach dziennych zaś powyżej 30 godzin. Średnia arytmetyczna obciążenia tygodniowego w poradniach wynosi 12,5 godziny tygodniowo, w oddziałach dziennych -40.

Najwięcej czasu w tygodniu na pracę terapeutyczną poświęcają pacjenci oddziałów dziennych (40 godzin tygodniowo) i całodobowych (35 godzin tygodniowo). Na kolejnym miejscu znajdują się ośrodki, gdzie tygodniowy czas pracy pacjentów wynosi 29 godzin. Stosunkowo najmniej intensywnie pracują pacjenci poradni (12,5 godziny tygodniowo).

Oferta terapeutyczna dla współuzależnionych

Zajęcia terapeutyczne dla członków rodziny uzależnionych lub innych osób znajdujących się w bliskim związku z uzależnionymi prowadzi 27 placówek (80% ambulatoryjnych i 73% stacjonarnych). W ofercie terapeutycznej dla współuzależnionych znajdują się zazwyczaj następujące elementy:

1. zajęcia edukacyjne
2. zajęcia terapeutyczne
3. trening interpersonalny
4. trening asertywności
5. grupy samopomocowe

Część placówek oferuje ponadto możliwość uczestniczenia w następujących zajęciach:

• Indywidualny Program Terapii dla współuzależnionych
• terapia pogłębiona (nastawiona na rozwiązanie problemów osobowościowych i dalszy rozwój oraz na poprawę relacji w rodzinie)
• treningi rozwojowe (np. Trening Rozwoju Duchowego, Trening Twórczości itp.)
• terapia DDA dla współuzależnionych, którzy wychowywali się w rodzinie alkoholowej (prowadzona w 8 placówkach Sieci)

W 3 placówkach dyżuruje prawnik.

Grupy samopomocowe

Uczestnictwo w spotkaniach grup samopomocowych jest ważnym czynnikiem wspomagającym inne oddziaływania terapeutyczne. W większości placówek uczęszczanie na mitingi AA (przynajmniej przez trwania terapii) jest jednym z wymogów kontraktu terapeutycznego. Wśród placówek Sieci 33 prowadzą grupy AA. Zazwyczaj też pacjenci mają możliwość uczestniczenia w grupach AA w pobliżu swego miejsca zamieszkania.

Dla osób współuzależnionych istnieją następujące grupy samopomocowe:

• Al-Anon - dla dorosłych członków rodziny alkoholowej (najczęściej matek i żon)
• Al-Ateen - dla dzieci alkoholików
• grupy samopomocowe DDA dla dorosłych dzieci alkoholików

Grupy Al-Anon funkcjonują w 15 placówkach Sieci, Al-Ateen - w 9 placówkach. Grupy samopomocowe DDA istnieją przy 8 placówkach.

Podsumowanie

W sieci placówek uczestniczących w programie badawczym APETA znajduje się niespełna 7% wszystkich placówek leczenia odwykowego w Polsce (523 zakłady lecznicze w roku 1995) (2). W roku 1994 rozpoczęło w nich program podstawowy terapii uzależnienia 4223 osoby, przy czym liczba ta nie uwzględnia osób korzystających jedynie z jednorazowej porady, spotkań informacyjnych, nie decydujących się na leczenie oraz osób współuzależnionych.

Profil personelu placówek Sieci wygląda nieco inaczej niż w pozostałych placówkach w Polsce. Zdecydowanie większy odsetek pracowników badanych placówek stanowią osoby prowadzące zajęcia i spotkania psychoterapeutyczne w stosunku do osób zajmujących się opieką medyczną. W placówkach sieci psychologowie stanowią 25% personelu, podobnie instruktorzy terapii i terapeuci. W całości lecznictwa odwykowego wymienione grupy zawodowe stanowią odpowiednio 18% i 12% zatrudnionych, zaś podstawowymi grupami są pielęgniarki (33%) i lekarze (19%). Pielęgniarki zatrudnione w placówkach sieci stanowią jedynie 21% zatrudnionych i najczęściej uczestniczą w realizacji zajęć edukacyjnych i terapeutycznych. Znacznie rzadziej w skład personelu placówek Sieci wchodzą lekarze - 5% (19% we wszystkich zakładach lecznictwa odwykowego w Polsce). Najczęściej, choć nie zawsze, ich rola ogranicza się do konsultacji medycznych i psychiatrycznych. Wykształcenie personelu placówek Sieci zdaje się zatem być bardziej specyficzne dla lecznictwa odwykowego (większy udział osób przygotowanych do psychoterapii i terapii uzależnienia, po specjalistycznych szkoleniach). W efekcie placówki będące w sieci oferują całościowe programy pracy nad uzależnieniem oraz częściej niż pozostałe, mają ofertę terapeutyczną dla rodzin osób uzależnionych, co zdecydowanie w literaturze wymieniane jest jako czynniki sprzyjające powodzeniu terapii odwykowej.

Oferta terapeutyczna dla osób uzależnionych w placówkach sieci spełnia wymagania zamieszczone w projekcie standardów psychologicznej terapii uzależnienia w placówkach odwykowych (3).

Analiza oferty terapeutycznej dla osób uzależnionych może okazać się niezwykle istotna przy ewaluacji efektów leczenia oraz identyfikacji czynników sprzyjających zdrowieniu pacjentów. Warto zwrócić uwagę na zależności między rodzajem zajęć w jakich uczestniczą pacjenci, długością uczestniczenia w terapii a ich późniejszymi losami. Analiza ilości pacjentów w poszczególnych etapach leczenia pozwoli także uzyskać informacje przydatne przy ulepszaniu oferowanego programu. Tego typu analizy są już wykorzystywane w niektórych placówkach Sieci, w związku z czym część programów terapeutycznych uległa zmianie. Planujemy również całościowe analizy tych zjawisk w następnej kolejności.

Summary

Niniejszy rozdział prezentuje ofertę terapeutyczną dla osób uzależnionych od alkoholu realizowaną w 35 placówkach objętych programem badawczym APETA w roku 1995. W porównaniu z pozostałymi polskimi placówkami, placówki Sieci cechuje wyższy poziom wyszkolenia personelu terapeutycznego, bogatsza oferta terapeutyczna dla osób uzależnionych oraz obecność oferty terapeutycznej dla członków rodzin alkoholowych. Zawartość merytoryczna programów terapeutycznych koresponduje z koncepcją psychologicznych mechanizmów uzależnienia oraz spełnia wymagania projektu standardów terapii odwykowej.


Literatura

Programy terapeutyczne dla osób uzależnionych od alkoholu (1995). Niepublikowany raport z badań APETA, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości.
Raport o Stanie Lecznictwa Odwykowego w latach 1994-1995. Raport w przygotowaniu, PARPA. Standardy psychologicznej terapii uzależnień w placówkach odwykowych (projekt) (1996). Świat Problemów, 11, 46, 48-51.



Marzenna Kucińska jest pracownikiem Ośrodka Psychoterapii Instytutu Psychologii Zdrowia; Jerzy Mellibruda jest dyrektorem Instytutu Psychologii Zdrowia.

---

Więcej o programie badawczym APETA