Zmiany fukcjonowania społecznego po terapii odwykowej u pacjentów uczestniczących w programie badawczym APETA
Jerzy Mellibruda, Bogusław Włodawiec
Czasopismo: Alkoholizm i Narkomania
Numer: 3, 28
Sposób wyodrębnienia próby
Do porównań funkcjonowania społecznego pacjentów placówek odwykowych Sieci wyodrębniono podgrupę 1879 pacjentów, spośród ponad 15 tysięcy ogółu monitorowanych. Kryterium wyodrębnienia było osiadanie wypełnionych ankiet tych pacjentów z pięciu etapów monitorowania: (1) rozpoczęcia podstawowego programu terapii uzależnień (PPTU), (2) zakończenia lub przerwania PPTU, (3) pół roku po zakończeniu bądź przerwaniu PPTU, (4) rok po zakończeniu bądź przerwaniu PPTU i (5) dwa lata po zakończeniu bądź przerwaniu PPTU.
Kryterium to pociąga za sobą pewne ograniczenia, które stawiają pod znakiem zapytania możliwość uogólnienia otrzymanych rezultatów. W wyodrębnionej podgrupie znaleźli się bowiem wyłącznie pacjenci, którzy rozpoczęli terapię w 1994 roku, tylko oni bowiem mieli dość czasu, by mogli do roku 1997 przejść przez wszystkie etapy monitorowania. Z tego też powodu liczba pacjentów, których wyniki w pięciu etapach monitorowania można było porównywać, jest tak mała w stosunku do ogólnej liczby monitorowanych. Dalszym ograniczeniem są duże braki danych, występujące wśród 4408 pacjentów , którzy rozpoczęli terapię w roku 1994 i te braki danych mogą zniekształcać obraz zmian w zakresie funkconowania społecznego Ponadto, ponieważ terapeuci łatwiej nawiązywali kontakt po pół roku, roku i dwóch latach od zakończenia (przerwania PPTU) z
pacjentami, którzy pozostawali w kontakcie z placówką, lub wrócili do niej po przerwaniu terapii, by podjąć ją na nowo, to z tego powodu w wyodrębnionej podgrupie 1879 osób nadreprezentowani są pacjenci, którzy po ukończeniu PPTU kontynuowali terapię w ramach zaawansowanego programu terapii (ZPT) lub kontynuacji pracy nad trzeźwością (KPT), albo po przerwaniu PPTU wrócili do placówki, by podjąć terapię na nowo. Jednakże, pomimo tych ograniczeń wydaje się, że wyodrębniona podgrupa jest reprezentatywna dla ogółu pacjentów przyjętych w roku 1994, jeśli chodzi o występowanie i nasilenie problemów społecznych w okresie ostatnich 2 lat przed podjęciem terapii, co ilustrują poniższe porównania:
Tabela 1.
| Porównanie nasilenia problemów w pracy (odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| problemy w pracy:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 11,36
| 8,62
|
| nie występowały
| 22,08
| 28,15
|
| występowały w małym stopniu
| 16,09
| 17,03
|
| występowały w średnim stopniu
| 20,89
| 18,68
|
| były dosyć nasilone
| 16,94
| 15,54
|
| były bardzo nasilone
| 12,64
| 11,97
|
Tabela 2.
| Porównanie nasilenia problemów w kontaktach z
ludźmi (odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| problemy w kontaktach z ludźmi:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 9,18
| 5,69
|
| nie występowały
| 19,76
| 21,13
|
| występowały w małym stopniu
| 19,99
| 21,45
|
| występowały w średnim stopniu
| 28,16
| 28,26
|
| były dosyć nasilone
| 18,34
| 19,00
|
| były bardzo nasilone
| 4,57
| 4,47
|
Tabela 3.
| Porównanie nasilenia zaburzeń życia
rodzinnego (odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| zaburzenia życia rodzinnego:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 7,39
| 3,35
|
| nie występowały
| 4,47
| 5,80
|
| występowały w małym stopniu
| 9,91
| 10,59
|
| występowały w średnim stopniu
| 25,93
| 25,33
|
| były dosyć nasilone
| 31,67
| 34,38
|
| były bardzo nasilone
| 20,61
| 20,54
|
Tabela 4.
| Porównanie nasilenia problemów finansowych
(odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| problemy finansowe:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 9,04
| 5,64
|
| nie występowały
| 14,40
| 18,84
|
| występowały w małym stopniu
| 17,90
| 16,50
|
| występowały w średnim stopniu
| 24,37
| 25,44
|
| były dosyć nasilone
| 20,61
| 19,11
|
| były bardzo nasilone
| 13,89
| 14,48
|
Tabela 5.
| Porównanie nasilenia konfliktów z prawem
(odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| konflikty z prawem:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 16,66
| 13,25
|
| nie występowały
| 56,07
| 51,57
|
| występowały w małym stopniu
| 10,76
| 14,74
|
| występowały w średnim stopniu
| 7,94
| 9,63
|
| były dosyć nasilone
| 5,44
| 6,44
|
| były bardzo nasilone
| 3,12
| 4,36
|
Tabela 6.
| Porównanie nasilenia stosowania przemocy
(odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| stosowanie przemocy:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 17,67
| 12,88
|
| nie występowały
| 45,76
| 48,59
|
| występowały w małym stopniu
| 15,42
| 15,01
|
| występowały w średnim stopniu
| 11,04
| 12,93
|
| były dosyć nasilone
| 7,05
| 8,04
|
| były bardzo nasilone
| 3,05
| 2,55
|
Tabela 7.
| Porównanie nasilenia innych problemów
(odsetki pacjentów) | ||
|---|---|---|
| inne problemy:
| ogół pacjentów z 1994 r. (N=4408) | wyodrębniona grupa
(N=1879) |
| nie wiadomo
| 62,75
| 64,56
|
| nie występowały
| 31,79
| 25,60
|
| występowały w małym stopniu
| 1,51
| 2,77
|
| występowały w średnim stopniu
| 2,09
| 3,67
|
| były dosyć nasilone
| 1,19
| 1,60
|
| były bardzo nasilone
| 0,66
| 1,81
|
Terapeuci oceniali stopień nasilenia problemów społecznych pacjenta na skali
1-5, gdzie 1 oznaczało, że dane problemy nie występowały, zaś 5 - że były bardzo nasilone. Porównanie nasilenia problemów społecznych w okresie ostatnich dwóch lat przed rozpoczęciem terapii wykazuje, że wyodrębnioną podgrupę 1879 pacjentów, dla których posiadamy wypełnione ankiety z pięciu etapów
monitorowania, można uznać za próbę reprezentatywną w zakresie nasilenia problemów społecznych dla ogółu 4408 pacjentów placówek odwykowych Sieci, przyjętych do terapii w 1994 roku. Warto przy tym zauważyć, że nasilenie problemów społecznych pacjentów przyjętych w późniejszych latach (1995-96) również pozostawało na niezmienionym poziomie.
Obliczono ponadto średnie nasilenie problemów społecznych wśród 4408 pacjentów przyjętych w roku 1994 i w wyodrębnionej podgrupie 1879 pacjentów,
dla których posiadamy wypełnione ankiety z pięciu etapów monitorowania. Do obliczenia średniej usunięto te przypadki, gdy terapeuta wpisał "nie wiadomo",
oceniając nasilenie jakiegoś problemu. Stąd liczebności grupy różnią się, w zależności od problemu, jaki był oceniany. Jeśli chodzi zaś o podgrupę 1879 pacjentów to usunięto z niej nie tylko wszystkie przypadki, gdzie terapeuta wpisał ?nie wiadomo? przy przyjęciu do terapii, ale także jeśli wpisał ?nie wiadomo?na którymkolwiek etapie monitoringu. Pozostawiono zatem, w zależności od problemu, grupę ok. 400 osób, o których mieliśmy pełne dane (wypełnione ankiety na wszystkich etapach monitoringu i w ankietach tych terapeuta nigdy
nie wpisał ?nie wiadomo?, oceniając nasilenie jakiegoś problemu). Wśród tych osób, o których mieliśmy pełne dane, ok. 90% to osoby które ukończyły PPTU.
Część spośród pozostałych osób, które przerwały PPTU, powróciła zaś do terapii po pewnym czasie od jej przerwania.
Tabela 8.
| Porównanie średniego nasilenia problemów
społecznych w chwili rozpoczynania terapii ogółu pacjentów przyjętych w 1994 roku do wyodrębnionej podgrupy pacjentów, dla których mieliśmy pełne dane | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Rodzaj problemów:
| ogół pacjentów przyjętych w 1994r
| wyodrębniona podgrupa
| ||||
| N ważnych
| Średnia
| Odch.St.
| N ważnych
| Średnia
| Odch.St.
| |
| problemy w pracy
| 3845
| 2,77
| 1,38
| 379
| 2,59
| 1,34
|
| problemy w kontaktach z innymi ludźmi
| 3948
| 2,67
| 1,17
| 426
| 2,65
| 1,09
|
| zaburzenia życia rodzinnego
| 4014
| 3,55
| 1,10
| 440
| 3,53
| 1,07
|
| problemy finansowe
| 3941
| 2,97
| 1,32
| 430
| 3,00
| 1,30
|
| konflikty z prawem
| 3600
| 1,79
| 1,19
| 339
| 1,71
| 1,21
|
| stosowanie przemocy
| 3624
| 1,90
| 1,16
| 348
| 1,83
| 1,13
|
| inne
| 1361
| 1,53
| 1,08
| 67
| 1,76
| 1,23
|
Na podstawie porównania średniego nasilenia problemów społecznych w chwili rozpoczynania terapii w obu grupach można uznać, że te wyodrębnione podgrupy pacjentów, dla których mamy pełne dane (wypełnione wszystkie ankiety z pięciu etapów monitoringu i w ankietach tych terapeuta nigdy nie wpisał ?nie wiadomo?, oceniając nasilenie danego problemu), nie różnią się znacznie od ogółu pacjentów Sieci przyjętych do terapii w 1994 roku, w zakresie nasilenie problemów społecznych. Wydaje się zatem, że podgrupy tych pacjentów mogą być reprezentatywne dla wszystkich pacjentów Sieci, w zakresie nasilenia problemów społecznych przy przyjęciu do terapii, pomimo, że nie wyodrębniniono ich z ogółu pacjentów w drodze losowania. Można także ostrożnie przypuszczać, że wśród ogółu pacjentów Sieci występują podobne zmiany w zakresie nasilenia problemów społecznych, jak te, które zarejestrowano w podgrupach pacjentów, dla
których mamy pełne dane.
Średnie nasilenie problemów społecznych w kolejnych etapach monitorowania
Porównano stopień nasilenia problemów społecznych w kolejnych etapach monitorowania, obliczając średnią arytmetyczną wyodrębnionej podgrupy. Usunięto przypadki, które na jakimkolwiek etapie miały wpisane ?nie wiadomo?, co zmniejszyło liczbę przypadków do ok. 400.
Problemy w pracy
Tabela 9.
| Średnie nasilenie problemów w pracy
(N=379) | ||
|---|---|---|
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 2,59
| 1,34
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 2,03
| 1,08
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,90
| 1,02
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,91
| ,96
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,94
| ,94
|
Histogram 1
Problemy w kontaktach z innymi ludźmi
Tabela 10.
| Średnie nasilenie problemów w kontaktach z innymi
ludźmi (N=426) | ||
|---|---|---|
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 2,65
| 1,09
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 2,26
| ,90
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,99
| ,90
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,03
| ,90
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,07
| ,89
|
Histogram 2.
Zaburzenia życia rodzinnego
Tabela 11.
| Średnie nasilenie zaburzeń życia rodzinnego
(N=440) | ||
|---|---|---|
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 3,53
| 1,07
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 2,74
| 1,13
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,15
| 1,07
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,19
| 1,04
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,25
| 1,02
|
Histogram 3.
Problemy finansowe
Tabela 12.
| Średnie nasilenie problemów finansowych
(N=430) | ||
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 3,00
| 1,30
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 2,50
| 1,20
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,37
| 1,19
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,31
| 1,08
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 2,21
| 1,02
|
Histogram 4.
Konflikty z prawem
Tabela 13.
| Średnie nasilenie konfliktów z prawem
b (N=339) | ||
|---|---|---|
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 1,71
| 1,21
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 1,38
| ,87
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,18
| ,57
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,24
| ,64
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,25
| ,70
|
Histogram 5.
Stosowanie przemocy
Tabela 14.
| Średnie nasilenie stosowanej przemocy
(N=348) | ||
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 1,83
| 1,13
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 1,31
| ,76
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,15
| ,52
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,22
| ,63
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,21
| ,64
|
Histogram 6.
Inne problemy
Tabela 11.
| Średnie nasilenie innych problemów
(N=67) | ||
|---|---|---|
| Etap monitorowania:
| Średnia arytm.
| Odchyl.stand.
|
| rozpoczęcie terapii
| 1,76
| 1,23
|
| zakończenie (przerwanie) PPTU
| 1,43
| ,80
|
| pół roku po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,33
| ,84
|
| rok po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,45
| ,68
|
| dwa lata po zakończeniu (przerwaniu) PPTU
| 1,39
| ,82
|
Histogram 7.
Uzyskane rezultaty wskazywałyby, że nasilenie problemów społecznych pacjentów placówek odwykowych zmniejsza się w trakcie terapii uzależnienia (PPTU), i tendencja ta utrzymuje się nadal po ukończeniu podstawowego programu terapii. Najniższe nasilenie problemów społecznych występuje pół roku po ukończeniu PPTU. Może to wiązać się z faktem, że część pacjentów kontynuuje terapię w ramach zaawansowanego programu terapii. Rok i dwa lata po terapii nasilenie problemów społecznych wydaje się już nieco wyższe, lecz nie wraca do poziomu z przed terapii.
Interesujące wydaje się, że prawidłowość ta nie występuje w zakresie problemów finansowych, których nasilenie po terapii odwykowej zmniejsza się nieustannie, także rok i dwa lata po terapii. Być może jest to efekt niewydawania pieniędzy na alkohol, większego zaangażowania w pracę zawodową lub podjęcia pracy przez bezrobotnych pacjentów po terapii odwykowej. Być może wiąże się to z ogólną poprawą sytuacji gospodarczej i zmniejszeniem bezrobocia
w ostatnich latach.
Podsumowanie
Uzyskane rezultaty wydają się zrozumiałe. Nadużywanie alkoholu wiąże się z różnorodnymi problemami społecznymi, takimi jak problemy w pracy, problemy w
kontaktach z innymi ludźmi, zaburzenia życia rodzinnego, problemy finansowe, konflikty z prawem, stosowanie przemocy i inne. Zatem utrzymywanie abstynencji lub picie rzadziej i w sposób mniej destrukcyjny niż przed terapią winno pociągać za sobą zmniejszenie nasilenia problemów społecznych. Wydaje się zatem, że przynajmniej dla tych pacjentów, o których funcjonowaniu społecznym mamy pełne dane, można mówić o poprawie funkcjonowania społecznego dzięki terapii odwykowej.
Streszczenie
Spośród ogółu monitorowanych pacjentów uzależnionych wyodrębniono podgrupę pacjentów, którzy zakończyli pełny program monitorowania i dysponowano pełnymi danymi o nich z wszystkich jego etapów (na początku terapii, po zakończeniu podstawowego programu terapii - PPTU, oraz pół roku, rok i dwa lata po zakończeniu PPTU), w zakresie ich fukcjonowania społecznego w tym czasie.
Uzyskane rezultaty wskazują na poprawę funkcjonowania społecznego tych pacjentów: zmniejszenie nasilenia problemów w pracy, problemów w kontaktach z innymi ludźmi, zaburzeń życia rodzinnego, problemów finansowych, konfliktów z prawem, stosowania przemocy i innych.
Jerzy Mellibruda jest dyrektorem Instytutu Psychologii Zdrowia.
Więcej o programie badawczym APETA
