Źródło: Alcohol Alert, nr: 15, Styczeń 1992, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.
http://www.niaaa.nih.gov

Są dwa powody, by badać powiązania między alkoholem, zakażeniem HIV oraz AIDS: alkohol może niekorzystnie oddziaływać na układ odpornościowy oraz sprzyjać ryzykownym zachowaniom seksualnym.

Czynnikiem, który powoduje AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności - jest wirus wywołujący brak odporności u ludzi (HIV). HIV przenosi się poprzez kontakt seksualny z zakażoną osobą, przetaczanie zakażonej krwi lub jej produktów, a także z zakażonej matki na płód. Wirus ten może bytować w organizmie zakażonej osoby, nie dając żadnych objawów klinicznych choroby. W końcu jednak niszczy układ odpornościowy, przede wszystkim uszkadzając ten rodzaj białych krwinek, których działanie regulacyjne jest podstawą obrony immunologicznej. W rezultacie ludzie cierpiący na AIDS są podatni na infekcje płuc, chłoniaki mózgu i różne inne infekcje spowodowane przez mikroorganizmy, które zwykłe nie wywołują chorób u zdrowych ludzi. Chorzy na AIDS mają też skłonność do nowotworów złośliwych, takich jak mięsak Kaposiego czy nowotwory skóry, rzadziej spotykanych w populacji nie zakażonych HIV. Rozpoznanie AIDS po części opiera się na obecności wymienionych infekcji i nowotworów [1].

Liczbę zakażonych wirusem HIV w USA ocenia się na około miliona osób [2]. Jak się przypuszcza, co roku przybywa przynajmniej 40 000 nowych zakażeń wśród dorosłych i młodzieży, a 1500 do 2000 wśród nowo narodzonych dzieci. Szacuje się, że na całym świecie żyje obecnie 8 do 10 milionów ludzi zakażonych HIV [3], z czego u 50% spośród nich spodziewany jest rozwój AIDS w ciągu 10 lat, zaś u 90% AIDS może rozwinąć się w ciągu 20 lat od momentu zakażenia [4]. Prognozy dla ludzi z AIDS są ponure: wskaźnik umieralności na choroby związane z zespołem nabytego upośledzenia odporności w ciągu 5 lat od rozpoznania wynosi w przybliżeniu 85% [5].

Alkohol i układ odpornościowy
Alkohol osłabia normalne reakcje układu odpornościowego, które chronią organizm przed chorobą [6, 7, 8]. Przewlekłe picie alkoholu zmniejsza i u zwierząt doświadczalnych [9, 10, 11], i u ludzi [11, 12] liczbę białych krwinek, które zwalczają zakażenia. U ludzi [14, 15] i u zwierząt [10, 9] na skutek przewlekłego picia alkoholu i uzależnienia może nastąpić zmniejszenie produkcji przeciwciał i osłabienie innych rodzajów reakcji odpornościowej. Alkohol tłumi działanie pewnych komórek układu odpornościowego, zwanych makrofagami, które przeciwdziałają infekcjom płuc [16, 17]. Co więcej, alkoholicy w porównaniu z osobami nie uzależnionymi od alkoholu zdają się być bardziej wrażliwi na infekcje bakteryjne i nowotwory [18, 19]. Badania zarówno na zwierzętach, jak i na ludziach wskazują, iż picie alkoholu w czasie ciąży może spowodować zmniejszenie odporności u potomstwa [20, 21, 22].

Ogólny wpływ alkoholu na zmniejszenie odporności mógłby oznaczać, że (1) picie zwiększa podatność na zakażenie HIV u ludzi narażonych na kontakt z wirusem oraz że (2) u ludzi już zakażonych zmniejszenie odporności spowodowane alkoholem może nakładać się na zmniejszenie odporności spowodowane przez HIV, co przyspieszałoby wystąpienie chorób związanych z AIDS lub je zaostrzało. Założenia te wyznaczają kierunki i obszary intensywnych badań, ale jak dotąd opublikowano tylko kilka prac. Badacze stwierdzili, że alkohol może osłabiać reakcję białych krwinek na HIV [23]. W interesującym badaniu, w pełni replikowalnym, stwierdzono, iż pojedynczy epizod picia tłumi pewne obronne reakcje białych krwinek, co ustalono na podstawie analizy krwi pobranej u osób zdrowych [24]. Co więcej, białe krwinki wyizolowane po owym epizodzie picia były bardziej wrażliwe na zakażenie HIV niż białe krwinki pobrane u osób, które nie piły, co sugeruje, że nawet przypadkowe spożycie alkoholu może zwiększyć prawdopodobieństwo zakażenia u osoby narażonej na kontakt z HIV. Ostatnio badano grupę homoseksualnych mężczyzn, by sprawdzić, jak alkohol wpływa na postęp AIDS u osób już zakażonych HIV [25]. Chociaż w badaniu tym nie stwierdzono oddziaływania alkoholu ani innych środków psychoaktywnych na rozwój zakażenia wirusem czy rozwój AIDS, jego wyniki wymagają potwierdzenia. Jest zatem oczywiste, iż konieczna jest większa liczba badań, by wyjaśnić rolę, jaką alkohol odgrywa w zakażeniu HIV i przebiegu choroby, która wywiązuje się w następstwie tego zakażenia.

Alkohol i zachowania seksualne
Praktyki seksualne uznane za wysoce ryzykowne jeśli chodzi o możliwość zakażenia wirusem HIV w kontakcie z zakażonymi osobami obejmują: stosunki waginalne i analne bez zabezpieczenia prezerwatywą; inne praktyki seksualne, które prowadzą do kontaktu z krwią, nasieniem i innymi wydzielinami organizmu; kontakty seksualne bez zabezpieczenia z wieloma partnerami. Na ryzyko zakażenia HIV wpływa także częstość, z jaką owi partnerzy seksualni sami angażują się w kontakty bez zabezpieczenia z innymi osobami.

Zależność między alkoholem a zachowaniami seksualnymi wysokiego ryzyka daje się wyjaśnić dwojako. Po pierwsze, picie alkoholu można uznać za wskaźnik temperamentalnej skłonności do podejmowania ryzyka: osoby, które piją, często podejmują różnorodne aktywności obarczone wysokim ryzykiem, włączając w to niebezpieczne praktyki seksualne, co stanowi element "zespołu zachowań problemowych" [26, 27]. Po drugie, alkohol może oddziaływać na zachowania wysokiego ryzyka podczas pewnych specyficznych kontaktów seksualnych, wpływając na zdolność oceny i osłabiając wyuczone hamulce wewnętrzne [28, 29]. Interpretacje te nie wykluczają się wzajemnie.

Oba wyjaśnienia mają jednak odmienne implikacje w związku z profilaktyką zachowań seksualnych wysokiego ryzyka. U ludzi z temperamentalną skłonnością do ryzyka zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu nie musi doprowadzać do ograniczenia ryzykownych zachowań seksualnych. Jednakże wśród tych, którzy częściej podejmują ryzyko związane z zachowaniem seksualnym kiedy piją, niż wtedy, kiedy nie piją, ograniczenie alkoholu powinno także wpłynąć na ograniczenie zachowań seksualnych wysokiego ryzyka.

W pracach badawczych nad związkiem alkoholu i zachowań seksualnych, które mogą przyczynić się do zakażenia HIV, przyjmuje się dwa podejścia [30]. Pierwsze polega na badaniu, czy ogólnie picie alkoholu koreluje z podejmowaniem zachowań seksualnych wysokiego ryzyka. Stwierdzenie powiązania między piciem a aktywnością seksualną wysokiego ryzyka pozwala z kolei przyjąć, iż oba te zachowania są elementem szerszej tendencji do podejmowania ryzyka, bądź że alkohol sam w sobie wpływa na podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych, lub też - iż na obserwowane powiązanie wpływają oba te czynniki: i skłonność do podejmowania ryzyka, i alkohol jako taki. Drugie podejście polega na badaniu skutków picia alkoholu w czasie pewnych specyficznych kontaktów seksualnych. Obserwowane powiązanie między piciem a zachowaniem seksualnym wysokiego ryzyka podczas takich specyficznych kontaktów sugeruje bezpośredni wpływ alkoholu na zachowanie.

Występowanie związku między piciem a aktywnością seksualną obarczoną wysokim ryzykiem stwierdzono w wielu badaniach. Okazało się również, że abstynencja lub zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu wiąże się z ograniczeniem ryzykownych zachowań seksualnych. Badanie obyczajów związanych z piciem i zachowaniem seksualnym wśród osób heteroseksualnych wykazało, że kobiety i mężczyźni, którzy często łączyli alkohol z kontaktami seksualnymi, rzadziej używali prezerwatyw w czasie stosunku [31]. Także w badaniu homoseksualnych mężczyzn stwierdzono, że połączenie alkoholu i innych środków psychoaktywnych z aktywnością seksualną powodowało ryzykowne zachowania seksualne: prawdopodobieństwo zaliczenia do grupy wysokiego ryzyka na podstawie częstości angażowania się w praktyki seksualne w relacjach niemonogamicznych nawet tych osób, które wypiły jedynie okazjonalnie podczas kontaktów seksualnych, było dwukrotnie wyższe niż w przypadku osób, które nie piły [32]. Ponadto tych mężczyzn, którzy nie pili podczas kontaktów seksualnych, trzykrotnie częściej zaliczano do kategorii "bez ryzyka" niż tych, którzy łączyli picie z aktywnością seksualną. Niedawno uzyskano wyniki wskazujące na zmniejszenie spożycia alkoholu wśród homoseksualnych mężczyzn, co powiązano ze zmniejszeniem wskaźnika ryzykownych zachowań seksualnych [33].

Inne badania wpływu picia alkoholu na specyficzne kontakty seksualne także wykazują związek między alkoholem a zachowaniami seksualnymi wysokiego ryzyka. Okazało się, że młodzi Szkoci, którzy pili alkohol przy pierwszym stosunku, rzadziej stosowali prezerwatywy niż ci, którzy nie pili [34]. Sondaż przeprowadzony wśród nastolatków z Massachusetts wykazał, że jeśli kontakt seksualny poprzedzony był piciem alkoholu lub użyciem innych środków psychoaktywnych, również rzadziej używano prezerwatyw [35]. Podobnie homoseksualni mężczyźni i heteroseksualne kobiety (ale nie heteroseksualni mężczyźni) podawali, że rzadziej stosowali prezerwatywy podczas kontaktów seksualnych, którym towarzyszyło poczucie intoksykacji [36]. Doniesienia o jednoczesnym piciu alkoholu i podejmowaniu ryzykownych zachowań seksualnych sugerują, iż alkohol może bezpośrednio wpływać na podejmowanie ryzyka. Połączenie tych zachowań może jednak także wskazywać na skłonność jednostki do podejmowania ryzyka.

Określenie warunków, w których picie alkoholu jest powiązane z ryzykownymi zachowaniami seksualnymi wymaga dalszych badań. Informacje uzyskiwane dzięki takim badaniom mają żywotne znaczenie dla opracowania programów zapobiegania przenoszeniu HIV.

Alkohol i AIDS - komentarz dyrektora NIAA dr. med. Enocha Gordisa
Nauka uczyniła znaczny postęp w wyjaśnieniu zagadnień związanych z HIV i AIDS. Mimo to bardzo mało wiemy o roli, jaką odgrywa alkohol w przenoszeniu i zakażeniu HIV oraz o tym, jak zakażenie HIV doprowadza do AIDS. Wiedza na ten temat pozwoliłaby zwiększyć wysiłki na rzecz zapobiegania kontaktom sprzyjającym zakażeniu HIV, przyczyniając się do zmniejszenia liczby nowych przypadków AIDS.

Wiemy już, że alkohol oddziałuje na układ odpornościowy, z czego wynika, że wpływa na przebieg zakażenia HIV i rozwój AIDS - choroby układu odpornościowego. Na przykład, alkohol może wpłynąć na zdolności obronne organizmu przed zakażeniem HIV w czasie kontaktu z wirusem; może wpłynąć na rozszerzenie się zakażenia w organizmie, prowadzące do AIDS; może wreszcie wpłynąć na ostrość lub czas trwania pewnych zakażeń, znanych jako infekcje oportunistyczne, charakterystycznych dla AIDS. Jak dotąd, wyniki uzyskane w badaniach na tym polu nie są w pełni zgodne. Z jednej strony badania laboratoryjne wykazują, że alkohol osłabia zdolność białych krwinek do obrony przeciw ludzkiemu wirusowi nabytego upośledzenia odporności. Z drugiej - w badaniach populacji ludzkiej stwierdza się, że ani alkohol, ani inne substancje psychoaktywne nie wpływają modyfikująco na przebieg zakażenia HIV lub rozwój AIDS. Ponieważ zdajemy sobie sprawę ze złożoności ludzkiego układu odpornościowego, owe sprzeczności w wynikach badań, chociaż zagadkowe, nie są niespodzianką. Kluczem do rozwiązania zagadki może być poświęcenie większej uwagi, dzięki długotrwałym badaniom populacji, obiektywnym wynikom dotyczącym picia w powiązaniu z wynikami badań laboratoryjnych dotyczącymi stanu funkcjonowania układu odpornościowego.

Wiemy również, że alkohol towarzyszy ryzykownym zachowaniom seksualnym, co może doprowadzić do kontaktu z HIV. Niektórzy ludzie częściej angażują się w pewne zachowania seksualne po wypiciu alkoholu, co spowodowane jest jego działaniem rozhamowującym. (U innych picie alkoholu i niebezpieczne praktyki seksualne zdają się być częścią "temperamentalnej skłonności do podejmowania ryzyka" i owe niebezpieczne praktyki seksualne mogą mieć miejsce bez względu na obecność - bądź nieobecność - alkoholu).

Działania profilaktyczne dotyczące picia alkoholu w powiązaniu z niebezpiecznym seksem ocenia się ze względu na ich skuteczność w zmniejszaniu liczby wysoce ryzykownych zachowań seksualnych. Badacze obserwują klientów barów, uczestników alkoholowych programów terapeutycznych, a także wybrane grupy, na przykład grupy nastolatków - a więc docierają tam, gdzie strategie interwencji mogłyby oddziaływać na zmniejszenie związanej z alkoholem aktywności seksualnej wysokiego ryzyka. Jest nadzieja, że zebrane przez nich dane pomogą opracować strategie zapobiegania ukierunkowane na problemy związane z HIV, które umożliwią zmniejszenie liczby nowych przypadków zakażenia, co ostatecznie doprowadziłoby do zmniejszenia liczby osób chorych na AIDS.

Tłumaczenie: Anna Tabaczyńska

Bibliografia
[1] Centers for Disease Control. Revision of the CDC surveillance case definition for acquired immunodeficiency syndrome. Morbidity and Mortality Weekly Report 36(1S):1S-15S, 1987. [2] Centers for Disease Control. HIV prevalence estimates and AIDS case projections for the United States: Report based upon a workshop. Morbidity and Mortality Weekly Report: Recommendations and Reports 39(RR-16):1-31, 1990. [3] World Health Organization. In Point of Fact. Geneva: World Hea lth Organization, May 1991 (No. 74). [4] Chin, J., & Lwanga, S.K. Estimation and projection of adult AIDS cases: A simple epidemiological model. Bulletin of the World Health Organization 69(4):399-406, 1991. [5] Rothenberg, R.; Woelfel, M.; Stoneburner, R.; Milberg, J.; & Parker, R. Survival with the acquired immunodeficiency syndrome: Experience with 5833 cases in New York City. New England Journal of Medicine 317(21):1297-1302, 1987. [6] MacGregor, R.R. Alcohol and drugs as co-factors for AIDS. Advances in Alcohol and Substance Abuse 7(2):47-71, 1988. [7] Plant, M.A. Alcohol, sex and AIDS. Alcohol & Alcoholism 25(2/3):293-301, 1990. [8] Pillai, R., & Watson, R.R. Response to: ŤAlcohol, Sex and AIDS.ť Alcohol & Alcoholism 25(6):711-713, 1990. [9] Tennenbaum, J.I.; Rupert, R.D.; St. Pierre, R.L.G.; & Greenberger, N.J. The effect of chronic alcohol administration on the immune responsiveness of rats. Journal of Allergy 44:272-281, 1969. [10] Jerrells, T.R.; Marietta, C.A.; Eckardt, M.J.; Majchrowicz, E.; & Weight, F.F. Effects of ethanol administration on parameters of immunocompetency in rats. Journal of Leukocyte Biology 39(5):499-501, 1986. [11] Saad, A.J., & Jerrells, T.R. Flow cytometric and immunohistochemical evaluation of ethanol-induced changes in splenic and thymic lymphoid cell populations. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 15(5):796-803, 1991. [12] Liu, Y.K. Effects of alcohol on granulocytes and lymphocytes. Seminars in Hematology 17:130-136, 1980. [13] McFarland, W., & Libre, E.P. Abnormal leukocyte response in alcoholism. Annals of Internal Medicine 59:865-877, 1963. [14] Gluckman, S.J.; Dvorak, V.C.; & MacGregor, R.R. Host defenses during prolonged alcohol consumption in a controlled environment. Archives of Internal Medicine 137:1539-1543, 1977. [15] Mutchnick, M.G., & Lee, H.H. Impaired lymphocyte proliferative response to mitogen in alcoholic patients: Absence of a relation to liver disease activity. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 12(1):155-158, 1988. [16] Guarneri, J.J., & Laurenzi, G.A. Effect of alcohol on the mobilization of alveolar macrophages. Journal of Laboratory and Clinical Medicine 72:40-51, 1968. [17] Rimland, D. Mechanisms of ethanol-induced defects of alveolar macrophage function. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 8(1):73-76, 1983. [18] MacGregor, R.R. Alcohol and immune defense. Journal of the American Medical Association 256(11):1474-1479, 1986. [19] Mufti, S.I.; Darban H.R.; & Watson, R.R. Alcohol, cancer, and immunomodulation. Critical Reviews in Oncology/Hematology 9(3):243-261, 1989. [20] Redei, E.; Clark, W.R.; & McGivern, R.F. Alcohol exposure in utero results in diminished T-cell function and alterations in brain corticotropin-releasing factor and ACTH content. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 13(3):439-443, 1989. [21] Johnson, S.; Knight, R.; Marmier, D.J.; & Steele, R.W. Immunodeficiency in fetal alcohol syndrome. Pediatric Research 15(6):908-911, 1981. [22] Ewald, S.J. T lymphocyte populations in fetal alcohol syndrome. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 13(4):485-489, 1989. [23] Nair, M.P.N.; Schwartz, S.A.; Kronfol, Z.A.; Heimer, E.P.; Pottathil, R.; & Greden, J.F. Immunoregulatory effects of alcohol on lymphocyte responses to human immunodeficiency virus proteins. Progress in Clinical and Biological Research 325:221-230, 1990. [24] Bagasra, O.; Kajdacsy-Balla, A.; & Lischner, H.W. Effects of alcohol ingestion on in vitro susceptibility of peripheral blood mononuclear cells to infection with HIV and of selected T-cell functions. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 13(5):636-643, 1989. [25] Kaslow, R.A.; Blackwelder, W.C.; Ostrow, D.G.; Yerg, D.; Palenicek, J.; Coulson, A.H.; & Valdiserri, R.O. No evidence for a role of alcohol or other psychoactive drugs in acc elerating immunodeficiency in HIV-1-positive individuals: A report from the Multicenter AIDS Cohort Study. Journal of the American Medical Association 261(23):3424, 1989. [26] Donovan, J.E., & Jessor, R. Structure of problem behavior in adolescence and young adulthood. Journal of Consulting and Clinical Psychology 53(6):890-904, 1985. [27] Biglan, A.; Metzler, C.W.; Wirt, R.; Ary, D.; Noell, J.; Ochs, L.; French, C.; & Hood, D. Social and behavioral factors associated with high-risk sexual behavior among adolescents. Journal of Behavioral Medicine 13(3):245-261, 1990. [28] Steele, C.M., & Josephs, R.A. Alcohol myopia: Its prized and dangerous effects. American Psychologist 45(8):921-933, 1990. [29] Crowe, L.C., & George, W.H. Alcohol and human sexuality: Review and integration. Psychological Bulletin 105(3):374-386, 1989. [30] Leigh, B.C. Alcohol and unsafe sex: An overview of research and theory. Progress in Clinical and Biological Research. Alcohol, Immunomodulation, and AIDS. Vol. 325. New York: Alan R. Liss, Inc., 1990. pp.35-46. [31] Bagnall, G.; Plant, M.; & Warwick, W. Alcohol, drugs and AIDS-related risks: Results from a prospective study. AIDS Care 2(4):309-317, 1990. [32] Stall, R.; McKusick, L.; Wiley, J.; Coates, T.J.; & Ostrowe, D.G. Alcohol and drug use during sexual activity and compliance with safe sex guidelines for AIDS: The AIDS Behavioral Research Project. Health Education Quarterly 13(4):359-371, 1986. [33] McCusker, J.; Westenhouse, J.; Stoddard, A.M.; Zapka, J.G.; Zorn, M.W.; & Mayer, K.H. Use of drugs and alcohol by homosexually active men in relation to sexual practices. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes 3(7):729-736, 1990. [34] Robertson, J.A., & Plant, M.A. Alcohol, sex and risks of HIV infection. Drug and Alcohol Dependence 22(1,2):75-78, 1988. [35] Hingson, R.W.; Strunin, L.; Berlin, B.M.; & Heeren, T. Beliefs about AIDS, use of alcohol and drugs, and unprotected sex among Massachusetts adolescents. American Journal of Public Health 80(3):295-299, 1990. [36] Trocki, K.F., & Leigh, B.C. Alcohol consumption and unsafe sex: A comparison of heterosexuals and homosexual men. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes 4(10):981-986, 1991.