Katarzyna Schier

Sprawozdanie z konferencji Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Frankfurt nad Menem, 22-26 listopada 2000 roku

Tegoroczna konferencja Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, której tematem była "Współczesna psychoanaliza", miała szczególny charakter. Odbywała się w setną rocznicę wydania przełomowego dzieła Freuda Die Traumdeutung , a jednocześnie w czasie, gdy Niemieckie Towarzystwo Psychoanalityczne świętowało pięćdziesięciolecie swego istnienia. W związku z tym, zupełnie wyjątkowo, w Kongresie mogły uczestniczyć także osoby, które nie są członkami, kandydatami lub stałymi gośćmi Towarzystwa (Deutsche Psychoanalytische Vereinigung), co przyczyniło się do tego, że liczba uczestników sięgała tysiąca. Jak co roku, natomiast, referaty wygłaszali goście z innych krajów. Wystąpieniem inaugurującym konferencję był referat Otto F. Kernberga, prezydenta Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego, pt. "Jak powstaje przemoc społeczna?". Werner Bohleber przedstawił dzisiejszą sytuację psychoanalizy w Niemczech, zaś Ludger M. Hermanns zarysował trudne dzieje psychoanalizy niemieckiej i jej odrodzenie po II wojnie światowej.

Duże zainteresowanie uczestników konferencji wzbudziło wystąpienie Arnolda M. Coopera z Nowego Jorku, który podjął istotną kwestię pluralizmu w psychoanalizie, zastanawiając się, czy przyczynia się on do postępu czy do chaosu. Cooper mówił: " ...prawie wszyscy przynajmniej częściowo znamy różne szkoły psychoanalityczne, które zabiegają o swoich zwolenników. Należą do nich psychologowie ego, lakaniści, kleiniści, przedstawiciele psychologii self, szkoły intersubiektywnej, społeczno-konstruktywistycznej, interpersonalnej, transakcyjnej, szkoły teorii więzi ...." (2000, s. 6). Zastanawiał się, jak różne szkoły odpowiadają na podstawowe pytania dotyczące teorii rozwoju, teorii zaburzeń i psychoanalitycznej metody leczenia. Pytał m.in.: "Co stanowi podstawowe motywy ludzkich zachowań? Więź, systemy afektywne, potrzeba bezpieczeństwa, popęd seksualny i agresywny? [...] Czy problemy naszych pacjentów to w większości rezultat psychicznych konfliktów czy deficytów? [...] Jakie czynniki są decydujące w procesie leczenia psychoanalitycznego, jakie mają znaczenie dla zmian w analizie lub dla sukcesu? Czy podstawowe znaczenie ma interpretacja czy relacja z nowym obiektem? Jakie znacznie ma regresja w procesie psychoanalitycznym?" (s. 7-9). Zdaniem Coopera psychoanaliza nie wypracowała narzędzi, które pozwalałaby na weryfikację jej twierdzeń odwołujących się do różnych teorii, a tym samym oddaliła się w sposób znaczący od świata nauki. Według autora "nie potrzebujemy już luksusu totalnej autonomii i nie możemy już też sobie na ten luksus pozwolić" (s. 27). Cooper uważa, że tylko w sytuacji powrotu psychoanalizy na uniwersytety i stworzenia naukowej metodologii badań pluralizm orientacji w psychoanalizie może prowadzić do postępu i rozwoju dyscypliny. Przykładem takiego obszaru teorii psychoanalitycznej, który ma niezachwianą pozycję na gruncie psychologii ogólnej i psychologii rozwojowej, jest — jego zdaniem — teoria więzi emocjonalnej zapoczątkowana przez przełomowe badania Johna Bowlby`ego i jego uczniów.

Program Kongresu obejmował poza wystąpieniami wprowadzającymi także liczne sesje w grupach tematycznych.

W ramach forum VI, na przykład, Peter Fonagy z Wielkiej Brytanii przedstawił fascynujący referat na temat związków psychoanalizy z teorią więzi. Odwoływał się m.in. do badań wspomnianego wcześniej Johna Bowlby`ego oraz Mary Main. Mówił: "Obydwa systemy wiedzy [psychoanaliza i teoria więzi] zbliżają się do tego samego punktu [...]. Chodzi tu o model rozwoju osobowości i zaburzeń psychicznych. Wiele ważnych odkryć teorii więzi można było obserwować na kozetce albo w laboratorium" (Fonagy, 2000, s. 12).

Carl E. Scheidt z Freiburga przedstawił bardzo interesujące badania własne ukazujące zastosowanie teorii więzi i teorii traumy w analizie genezy zaburzeń psychosomatycznych. Mówił o trudnościach w procesie symbolizowania u pacjentów cierpiących na zaburzenia psychosomatyczne, potwierdzając tezę, że somatyzacja stanów psychicznych wiąże się z deficytami w obszarze funkcjonowania refleksyjnego i zaburzeniami "reprezentacji afektu".

Forum III poświęcone było problematyce przypominania i symbolizowania istotnych dla przepracowania doświadczeń traumatycznych. Henry Krystal z Michigan przedstawił referat wprowadzający poświęcony teorii traumy. Odwoływał się do pojęcia aleksytymii , jej związku z zaburzeniami psychosomatycznymi, mówił o mechanizmach istotnych w procesie leczenia pacjentów, którzy doświadczyli traumy I lub II typu . Hermann Schultz z Frankfurtu nad Menem i Michael Huber z Kolonii w swoich wystąpieniach ukazali związek pomiędzy perspektywą neurobiologiczną i psychoanalityczną w rozumieniu traumy. Poprzez analizę procesów neurobiologicznych przedstawili relację między traumą i pamięcią oraz pomiędzy traumą i lękiem. Odwoływali się do znanych badań pary zarówno neurologów, jak i psychoanalityków — Karen Kaplan- -Solms i Marka Solmsa (Kaplan-Solms, Solms, 2000) oraz do badań własnych prowadzonych w grupie motorniczych pociągów, którzy przejechali samobójców.

Forum X poświęcone było problematyce zależności pomiędzy psychoanalizą a psychoterapią. Rolf Sandell ze Sztokholmu przestawił ilościowe badania porównawcze dotyczące różnic pomiędzy psychoterapią psychoanalityczną i psychoanalizą. Badania przeprowadzono na dużej próbie 1200 osób. Wyniki są bardzo interesujące; ukazują m.in. istotne różnice pomiędzy deklarowaną postawą teoretyczną terapeutów a praktyką kliniczną. Wnioski końcowe, przedstawione przez Sandella (2000) są następujące: "... obserwuje się tendencję do zacierania granic pomiędzy analizą i psychodynamicznymi albo analitycznymi formami terapii [...] Z mojego punktu widzenia najważniejszym rezultatem [prezentowanych badań] jest stwierdzenie, że istnieje rodzaj psychoterapii, którą można określić jako »tak jakby« psychoanalizę, która — zgodnie z wynikami badań — jest nieproduktywna . W settingu o niskiej częstotliwości klasyczna postawa analityczna jest dysfunkcjonalna" (Sandell, 2000, s. 15).

Forum XI poświęcono psychoanalizie dzieci i młodzieży. Szczególne miejsce zajęło zjawisko przeciwprzeniesienia. Uczestników forum poruszyło wystąpienie Evy Berberich z Heidelberga, będące prezentacją przypadku klinicznego w kontekście analizy mechanizmów przeciwprzeniesieniowych.

Podsumowując, sądzę, że kongres "Współczesna psychoanaliza" był ważnym wydarzeniem w kalendarzu spotkań Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Wystąpienia referentów były niezwykle inspirujące; poprzez odwołanie się do historii pokazano współczesny obraz psychoanalizy i perspektywy jej dalszego rozwoju jako dyscypliny naukowej.

Jeszcze słowo na temat atmosfery Kongresu. Obrady odbywały się w salach konferencyjnych przy pięknej frankfurckiej palmiarni. Wśród palm "urzędowała" duża papuga, która często informowała o swojej obecności. Szczególnie lubiła oklaski i .... przedłużającą się ciszę.

Artykuł opublikowano w kwartalniku Nowiny Psychologiczne.

Bibliografia

• Cooper, A.M. (2000). Psychoanalityscher Pluralismus - Fortschritt oder Chaos? Referat wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26.11.2000, maszynopis.
  
• Fonagy, P. (2000). Das Ende einer Familienfehde: Versöhnung von Bindungstheorie und Psychoanalyse. Referat wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26. 11. 2000, maszynopis.
  
• Kaplan-Solms, K., Solms, M. (2000). Clinical studies in neuro-psychoanalysis. London, New York: Karnac Books.
  
• Krystal, H. (2000). Trauma und Affekte - Posttraumtische Folgeerscheinungen und ihre Konsequenzen für die psychoanalytische Behandlungstechnik. Referat wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26.11.2000, maszynopis.
  
• Maruszewski, T., Ścigała, E. (1998). Emocje, aleksytymia, poznanie. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
  
• Sandell, R. (2000). Empirisch gesicherte Unterschiede zwischen Psychoanalyse und psychodynamischer Psychotherapie. Referat wygłoszony na Kongresie DPV, Frankfurt/M, 22-26.11.2000, maszynopis.