Barbara Szczyrba

Wiele badań i opracowań krajowych zajmujących się tematem spożywania alkoholu czy narkotyków oraz nasilenia tego problemu dotyczy głównie młodzieży szkolnej, tylko nieliczne poruszają to zagadnienie wśród studentów. A przecież używanie alkoholu, narkotyków oraz innych środków psychoaktywnych wśród młodych dorosłych jest, jak wynika z badań głównie poza krajowych, obecnie bardziej powszechne niż w jakiejkolwiek innej grupie wiekowej. Z nielicznych badań krajowych (A. Zieliński 1992, 1996), systematycznych badań amerykańskich i licznych badań brytyjskich wynika, że studentów można zaliczyć do grupy o wysokich wskaźnikach konsumpcji środków psychoaktywnych. Choć z badań wynika również, że w ostatnich latach nastąpił spadek spożycia alkoholu we wszystkich grupach wiekowych, to jednak najwyższe spożycie nadal pozostaje w grupie obejmującej osoby od 18 do 28 roku życia.
Alkohol towarzyszy młodym ludziom w wielu sytuacjach. Studenci często uczestniczą w takich wydarzeniach jak oblewania zdanych egzaminów czy kolokwiów, pocieszania po niezdanych egzaminach itp., gdzie alkohol nierzadko odgrywa znaczącą rolę. Piwo, wino, likiery, koniaki czy wódki mają atrakcyjne smaki i zapachy, ale to nie te walory spowodowały, że zdobyły one tak duże znaczenie w naszym życiu. Picie alkoholu stanowi bardzo popularny sposób nawiązywania i umacniania kontaktów między ludźmi, tworzy okazje do spotkań, ułatwia zabawę, staje się źródłem radości. Daje także szybką poprawę nastroju i jest obietnicą kontrolowania stanu własnych uczuć, niezależnie od sytuacji. Daje, więc między innymi to, czego ludzie młodzi potrzebują. Większość ludzi przed ukończeniem 15- 17 lat ma już za sobą pierwsze kontakty z alkoholem.
Narkotyki bądź inne środki psychoaktywne są również substancjami, które mogą poprawiać samopoczucie. Wspólną ich cechą jest modyfikowanie procesów myślenia, a nawet postrzegania, a ich popularność wśród młodzieży szkolnej i studentów, w ciągu ostatnich lat dramatycznie wzrosła. W latach dziewięćdziesiątych na szerszą skalę pojawiły się także w Polsce narkotyki charakterystyczne w krajach Europy Zachodniej, takie jak przetwory konopi czy amfetamina. W latach 1996- 2000 nadal zwiększała się dostępność i popularność substancji psychoaktywnych, zwiększała się dostępność konopi indyjskich, amfetaminy, Ecstasy, a także liczba młodzieży przyjmującej leki uspokajające. Młodzi ludzie często eksperymentują z narkotykami ze zwykłej ciekawości, skłonności do zachowań zabronionych czy ryzykownych, z potrzeby identyfikacji z grupą, czy też pod wpływem nacisków. Przeciętny wiek inicjacji w zakresie kontaktów z narkotykami to 18- 19 lat.
W świetle tych informacji ciekawym wydaje się próba przyglądnięcia się zagadnieniu rozpowszechnienia używania alkoholu i innych środków psychoaktywnych w grupie młodych dorosłych, którzy rozpoczęli studia. Interesujące może być także przyglądnięcie się temu wśród studentów tak charakterystycznych kierunków, jak kierunki medyczne, które przygotowują min. przyszłych lekarzy i pielęgniarki.

Aby bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu przedstawię w formie opisowej wyniki badania przeprowadzonego przeze mnie w listopadzie 2002 roku. Badanie miało formę anonimowej ankiety własnego autorstwa. Zawarte w ankiecie pytania dotyczyły:
- określenia jakości kontaktów z alkoholem lub innymi środkami psychoaktywnymi
(czy badani nigdy nie pili; czy pili kiedyś, a obecnie nie; czy mieli bądź mają kontakt
z narkotykami lub innymi środkami; jakiego rodzaju jest to kontakt)
- poznania częstotliwości i rodzajów spożywanego alkoholu oraz innych środków psychoaktywnych
- poznania rodzajów sytuacji, w których najczęściej jest spożywany alkohol bądź inne
środki
- poznania tego, co daje badanym alkohol bądź inne środki
W badaniu uczestniczyło 103 studentów pierwszego roku Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, z kierunku pielęgniarstwo (Wydział Opieki i Oświaty Zdrowotnej) oraz z Wydziału Lekarskiego. W każdej z grup było odpowiednio: 50 studentów pielęgniarstwa i 53 studentów wydziału lekarskiego z pierwszego roku. Postanowiłam również porównać obie grupy.
Kobiety stanowiły 48 osób badanej grupy studentów pielęgniarstwa oraz porównawczo 33 osoby badanej grupy studentów wydziału lekarskiego. Mężczyźni- 2 osoby badanej grupy studentów pielęgniarstwa i 20 osób grupy studentów wydziału lekarskiego. W badanej grupie studentów pielęgniarstwa 38 osób to osoby w wieku poniżej 20 lat, 12 osób to osoby w wieku 20- 25 lat. Porównawczo 5 osób badanej grupy studentów wydziału lekarskiego było w wieku poniżej 20 lat, a 48 osób w wieku 20- 25 lat.

Wnioski dotyczące spożywania alkoholu:
Uzyskane rezultaty pokazały, iż spożywanie alkoholu jest w dużym stopniu rozpowszechnione w obu grupach.
Osoby pijące obecnie alkohol to 40 osób badanych studentów pielęgniarstwa oraz 48 osób badanych studentów wydziału lekarskiego. Porównując obie grupy można zauważyć, iż wśród studentów wydziału lekarskiego jest nieznacznie więcej osób, które aktualnie piją alkohol, niż wśród studentów pielęgniarstwa. Różnica ta może być spowodowana tym, że wśród studentów wydziału lekarskiego jest znacznie więcej mężczyzn w porównaniu ze studentami pielęgniarstwa, które jest kierunkiem sfeminizowanym. Wyraźne podobieństwa między obiema grupami widać w przypadku częstotliwości picia. Do picia raz w miesiącu lub rzadziej przyznaje się 19 studentów pielęgniarstwa i 19 studentów wydziału lekarskiego. Również 19 studentów pielęgniarstwa oraz 22 studentów wydziału lekarskiego deklaruje, iż pije alkohol 2- 4 razy w miesiącu. Tylko 2 studentów pielęgniarstwa i 7 studentów wydziału lekarskiego deklaruje, iż spożywa alkohol 2- 4 razy w tygodniu.

Tabela I. Częstotliwość picia alkoholu

	Studenci pielęgniarstwa N (50=100%)	Studenci wydziału lek. N (53=100%)
nigdy nie piję alkoholu	7	3
kiedyś piłem alkohol, obecnie nie piję	3	2
piję 1 raz w miesiącu lub rzadziej	19	19
piję 2- 4 razy w miesiącu	19	22
piję 2- 4 razy w tygodniu	2	7

W obydwóch grupach najczęściej wymienianym alkoholem, a więc tym najpopularniejszym, jest piwo. Również w obu grupach na drugim miejscu znajduje się wino.



Wykres 1. Najczęściej spożywany alkohol

Wnioskować z tych rezultatów można o tym, że okazjonalne picie piwa i wina spotyka się z powszechnym przyzwoleniem moralnym wśród studentów, jest postrzegane jako coś, co zagraża zdrowiu tylko przez wyraźną mniejszość. Rozpowszechnienie przyzwolenia na picie potwierdza dodatkowo fakt, iż na drugim miejscu wśród najpopularniejszych sytuacji, w których badani piją alkohol, są sytuacje spotkań rodzinnych. Podało ją 21 studentów pielęgniarstwa oraz 23 studentów wydziału lekarskiego. Na pierwszym miejscu znalazły się spotkania towarzyskie, wyjścia do pubów i różnego rodzaju imprezy (36 studentów pielęgniarstwa oraz 48 studentów wydziału lekarskiego). Korzystnie może świadczyć fakt, iż tylko pojedynczy studenci obu kierunków piją w samotności.
Deklaracji dotyczących tego, że alkohol nic nie daje badanym udzieliło 22 studentów pielęgniarstwa oraz 19 studentów wydziału lekarskiego. 17 studentów pielęgniarstwa oraz 23 studentów wydziału lekarskiego sięga po alkohol, ponieważ powoduje on, iż są bardziej rozluźnieni. Ze stwierdzeniem, iż alkohol sprawia, że jest się bardziej otwartym zgodziło się 8 studentów pielęgniarstwa i 18 studentów wydziału lekarskiego. Dwóch studentów pielęgniarstwa oraz 4 studentów wydziału lekarskiego deklaruje, że alkohol powoduje, iż są szczęśliwsi. Tylko jeden student pielęgniarstwa i jeden student wydziału lekarskiego pije alkohol, ponieważ to rozwiązuje jego problemy. Dodatkowo 3 studentów wydziału lekarskiego twierdzi, iż alkohol poprawia zabawę i daje lepszą atmosferę.
Studenci obu kierunków medycznych pokazali się jako topowi przedstawiciele grupy młodych dorosłych, wśród których rozpowszechnienie picia alkoholu jest, jak pokazują badania, najwyższe. Pozytywnie świadczą wyniki, iż tylko pojedynczy studenci piją alkohol, gdyż rozwiązuje to ich problemy.

Wnioski dotyczące kontaktów z narkotykami:
Uzyskane rezultaty pokazują, że tylko nieliczni studenci z obu grup mają w tej chwili osobisty kontakt z narkotykami lub innymi środkami.
Tylko 4 studentów pielęgniarstwa i 3 studentów wydziału lekarskiego przyznaje, że ma w tej chwili osobisty kontakt z narkotykami bądź innymi środkami psychoaktywnymi. Spora grupa studentów obu grup nie miała nigdy do czynienia z żadnymi środkami psychoaktywnymi. Aż 27 studentów pielęgniarstwa oraz 22 studentów wydziału lekarskiego twierdzi, iż nigdy nie miało kontaktów z narkotykami lub innymi środkami psychoaktywnymi. Jednak znacznie więcej studentów wydziału lekarskiego ma za sobą próby z narkotykami lub innymi środkami, z którymi jednorazowo lub kilkakrotnie mieli kontakt w przeszłości.

Tabela II. Kontakt ze środkami psychoaktywnymi - narkotyki, leki

	Pielęgniarstwo N (50=100%)	Wydział lekarski N (53=100%)
nigdy nie miałem takich kontaktów	27	22
miałem/ mam kontakt z takimi środkami, ale osobiście nie próbowałem	16	16
kiedyś miałem kontakt osobisty (nawet jednorazowy), obecnie nie mam	3	12
mam obecnie osobisty kontakt z takimi środkami	4	3

Wyniki obu grup różnią się od wyników badania innej grupy studentów (Antoni Zieliński, 1996), gdzie próby z marihuaną miała za sobą ponad połowa studentów, a co trzeci ujawniał, iż pali marihuanę obecnie; gdzie, co dziesiąty badany przyznawał się do okazjonalnego lub regularnego zażywania amfetaminy, halucynogenów (np. LSD) i prób ze środkami wziewnymi. Studenci pielęgniarstwa i wydziału lekarskiego wydają się mieć, być może, większą świadomość ryzyka związanego ze środkami psychoaktywnymi, co sprawia, iż tak niewiele osób ma w tej chwili z nimi kontakt. Jest to fakt pozytywny. Studenci badanych wydziałów medycznych pokazali się jako specyficzna grupa, odbiegająca od grupy studentów studiów humanistycznych (badania- Antoni Zieliński, 1996), gdzie sięganie po środki psychoaktywne i przyzwolenie na to jest znacznie bardziej rozpowszechnione.
Wśród osobistych kontaktów (w przeszłości i teraz) z narkotykami lub innymi środkami najczęściej wymieniane w obu grupach są: marihuana, leki uspokajające i pobudzające oraz, w mniejszej ilości, amfetamina. Są to najpopularniejsze obecnie środki psychoaktywne używane przez młodzież. Ciekawą różnicę można zauważyć między niewielką ilością studentów pielęgniarstwa (4 osoby), a niewielką ilością studentów wydziału lekarskiego ( 3 osoby) obecnie sięgającą po narkotyki lub inne środki. W przypadku studentów pielęgniarstwa najpopularniejszym narkotykiem jest amfetamina, potem marihuana i escstasy. Wśród studentów wydziału lekarskiego tym, co zażywają osoby, są leki pobudzające lub uspokajające.



Wykres 2. Pośredni kontakt z narkotykami lub innymi substancjami psychoaktywnymi



Wykres 3. Bezpośredni kontakt z narkotykami lub innymi substancjami psychoaktywnymi

Różnicę widać również w sytuacjach, w których przyjmowane są środki. Studenci pielęgniarstwa najczęściej sięgają po narkotyki w trakcie spotkań towarzyskich (2 osoby) lub na dyskotekach (2 osoby), studenci wydziału lekarskiego w sytuacjach związanych z nauką i przeciążeniem nią (3 osoby). Ta wyraźnie rysująca się tutaj różnica, choć w przypadku tak niewielkiej ilości osób, pokazuje odmienność specyfiki danych kierunków studiów. Studenci pielęgniarstwa zażywają narkotyki bądź inne środki, ponieważ: powodują, że są rozluźnieni- 2 osoby; sprawiają, że są bardziej otwarci- jedna osoba; powodują, że są szczęśliwsi- jedna osoba; rozwiązują problemy- jedna osoba. Deklaracji, iż narkotyki nic nie dają badanym udzieliły 2 osoby. Studenci wydziału lekarskiego jako główny powód zażywania narkotyków lub innych środków podają, iż te środki pozwalają im przetrwać sesję- 2 osoby lub, że pomagają im zasnąć- jedna osoba. (Badani mogli tu udzielać odpowiedzi wielokrotnych) Wynika z tego, iż wśród studentów wydziału lekarskiego zażywanie środków psychoaktywnych jest wyraźnie powiązane z ich nauką, a także problemami związanymi z nią. Studenci pielęgniarstwa sięgają po te środki w takich celach jak osiągnięcie większego rozluźnienia czy otwartości.
Powiedzieć można, iż żaden z powyższych sposobów radzenia sobie nie jest konstruktywny.

Podsumowanie:
Sposób rozwiązywania problemów poprzez przyjmowanie środków psychoaktywnych wydaje się interesujący w kontekście przyszłych zawodów badanych studentów, zawodów lekarza i pielęgniarki. Zawodów obciążonych pracą trudną, związaną z innymi ludźmi, z ich dramatami (przewlekłe, nieuleczalne choroby, śmierć, niemożność udzielenia pomocy) oraz z trudnymi emocjami, które mogą temu towarzyszyć. Zawodów, w których dodatkowo dostęp do środków psychoaktywnych jest zapewne łatwiejszy niż w innych środowiskach. Może to przyczynić się to tego, iż łatwiej będzie tej grupie zawodowej sięgać po środki psychoaktywne, tym bardziej, jeśli będzie to sposób wypróbowany już wcześniej.
Przedstawione rezultaty pokazują, iż niewielka ilość badanych studentów preferuje sposób radzenia sobie poprzez zażywanie środków psychoaktywnych takich, jak narkotyki oraz leki. Jest to na pewno fakt pozytywny. Znacznie większe przyzwolenie wśród badanych dotyczy jednak spożywania alkoholu. I chociaż badani deklarują, iż powody picia alkoholu są powiązane z ich aktywnością towarzyską, a rzadziej ze sposobem radzenia sobie w życiu, są to wyniki bardziej niepokojące. Bo przecież, jeżeli o tym, iż potrafimy być rozluźnieni, otwarci czy szczęśliwsi, decyduje alkohol, to jest na pewno niepokojące.


Bibliografia

Lori, A. Quigley, Ph.D, G. Alan Marlatt, Ph.D. (2000). Picie alkoholu wśród ludzi dorosłych w młodym wieku. W: Picie w różnych okresach życia. Alkohol a zdrowie, 25. Warszawa: PARPA.
Zieliński, A. (1996). Studenci a środki psychoaktywne. Próba zmiany zachowań i postaw poprzez program edukacyjny. Alkoholizm i Narkomania, 24(3), 311- 323.
Stępień, E. (2001). Doświadczenia i przekonania związane z alkoholem z okresu dorastania a intensywność picia przez młodych dorosłych. (Badania katamnestyczne). Alkoholizm i Narkomania, 14(2), 290- 299.
Mellibruda, J. (1993). Tajemnice ETOH. Warszawa: PARPA.
Richard, D. (1999). Narkotyki. Katowice: Książnica.
Ostaszewski, K. (1998). Zmiany w używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych. Badania Mokotowskie. Alkoholizm i Narkomania, 30(1), 50.
Sierosławski, J. (1996). Wzory używania narkotyków wśród osób zgłaszających się do leczenia w Warszawie. Alkoholizm i Narkomania, 25(4), 487- 498.
Stepień E. (2001). Czynniki kontaktów z narkotykami w okresie dorastania do wczesnej dorosłości. (Badania katamnestyczne). Alkoholizm i Narkomania, , 14(3), 410- 419.
Ostaszewski K. (2001). Trendy w używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych. Badania mokotowskie- kontynuacja. Alkoholizm i Narkomania, 14(3), 402- 403.