Okres dojrzewania jest dla młodych ludzi czasem wyjątkowym. I to nie tylko dlatego, że bywa on okresem „burzy i naporu”, ale też dlatego, że jest to okres przełomowy między byciem już dorosłym, a pozostawaniem jeszcze dzieckiem. To właśnie w tym czasie młodzież próbuje sobie odpowiedzieć na pytanie „kim właściwie jestem?” czy „na ile mogę sobie pozwolić?”. Takie testowanie granic własnych możliwości ma swój oddźwięk także w sięganiu po substancje psychoaktywne.

Na początek warto zastanowić się, na jaką skalę rozpowszechnione jest używanie niektórych z substancji w Polsce. Istotny jest przy tym fakt, że substancją psychoaktywną nie musi być produkt nielegalny (potwierdzeniem tego mogła być kwestia dopalaczy na polskim rynku). Na podstawie wyników badań ESPAD (Europejski Program Badań Ankietowych w Szkołach na temat Używania Alkoholu i Narkotyków) z 2007r., stwierdzono, że młodzież najczęściej sięga po alkohol i, podobnie jak w przypadku palenia (20% uczniów), częstotliwość ta nie jest zależna od płci młodych osób. Do przynajmniej jednorazowego kontaktu z narkotykami przyznało się 20% uczniów, z czego najpopularniejszym środkiem jest marihuana. Młodsi uczniowie częściej sięgają po tańsze i łatwiej dostępne substancje, takie jak środki wziewne. Polska młodzież zajmuje także niechlubne pierwsze miejsce w Europie pod względem korzystania z leków nasennych. Oddzielną kategorią są tzw. dopalacze. W okresie, gdy były prowadzone powyższe badania, rynek dopalaczy dopiero raczkował, a zdobycie dopalaczy stanowiło trudność. W 2009r. kontakt z dopalaczami deklarowało już blisko 6% młodzieży. W późniejszym okresie dopalacze stały się na tyle popularne, że rząd zdecydował się na nowelizację ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, zakazującej handlu dopalaczami.

Zatem skoro tyle osób sięga po różnego typu substancje, kiedy możemy mówić o uzależnieniu? Podobnie jak określenie dokładnych ram okresu dojrzewania bywa trudne, tak i tu pojawia się zasadniczy problem. W przypadku młodzieży rzadko kiedy mówi się o uzależnieniu, specjaliści najczęściej wskazują, że u młodych ludzi można mówić o nadużywaniu substancji psychoaktywnych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że rzadko kiedy można zaobserwować u nich zjawisko tolerancji (konieczności zwiększania ilości określonej substancji w celu osiągnięcia oczekiwanego efektu jej działania) czy też objawów odstawiennych (dolegliwości fizycznych pojawiających się po zaprzestaniu sięgania po substancję). Zdarza się jednak, że sięganie po jedną substancję, niesie ze sobą ryzyko łączenia jej z inną (np. leków nasennych z alkoholem). Jednocześnie, rzadko kiedy funkcjonowanie młodych ludzi bywa w pełni podporządkowane określonemu środkowi. Nie zmienia to jednak faktu, że uzależnienie od substancji psychoaktywnych bywa wśród młodzieży także spotykane i diagnozowane. I nie należy go bagatelizować.

Zatem w jakich sytuacjach powinna się u rodziców zapalić lampka ostrzegawcza? W jakich sytuacjach młodzież może być bardziej narażona na działanie substancji psychoaktywnych? Badacze wskazują, że duży wpływ ma na to środowisko, w którym obraca się młody człowiek. Jeśli w towarzystwie, w którym stosunkowo często przebywa, akceptuje się daną substancję i jednocześnie, osoby po nią sięgające, cieszą się w grupie znaczącym autorytetem, to istnieje duże ryzyko, że i inni członkowie grupy będą po nie sięgać. W szczególności, jeśli z sięganiem po daną substancję wiążą się znaczne oczekiwania wobec pozytywnych doznań z nią związanych.

Co może być zatem sygnałem do niepokoju? Kiedy określone zachowania mogą być informacją o tym, że z młodym człowiekiem dzieje się coś niewłaściwego? Jednymi z pierwszych kwestii, które powinny zastanowić, są zmiany w wyglądzie fizycznym (zmiana sposobu ubierania, kwestie higieny). Często pojawiają się także zmiany w codziennych nawykach i przyzwyczajeniach – nowi przyjaciele, inne znajomości, sposób porozumiewania się czy nawet nawyki żywieniowe. Wraz z rozwojem nadużywania określonych substancji, u młodego człowieka mogą pojawić się także przedmioty niezbędne do jej zażywania jak np. bibułki, fifki czy rurki. Im dalszy etap zażywania istnieje szansa zaobserwowania takżezmian w poziomie samooceny, w kontaktach z rodziną i rówieśnikami, niechęć do podejmowania niektórych, dotychczas lubianych, aktywności czy nawet wrogość i agresja.

Ważnym czynnikiem chroniącym młodzież przed sięganiem po środki psychoaktywne jest środowisko rodzinne, w którym ona funkcjonuje. Chociaż, należy pamiętać, że może ono być także sprzyjać chęci sięgania po kolejne środki. Aby został spełniony pierwszy warunek, niezbędne jest stworzenie przez dorosłych opiekunów atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji.

Dobry i wspierający kontakt z młodym człowiekiem jest jednym z czynników chroniących go nie tylko przed sięganiem po substancje psychoaktywne, ale także wspierającym i pomagającym, gdy taka pomoc jest już niezbędna.

Katarzyna Fusiek

Bibliografia:

1. Bilikiewicz (red.). 2006. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny.
2. Dimoff T., Carper S. (1993).  „Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki?„
3. Fields, R. (2004). Drugs in perdpective. A personalized look at substance use and abuse.
4. Malczewski, A., Frączek, R. (2008). Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – wyniki badania ESPAD 2007. Serwis Informacyjny Narkomania, 1(40).
5. Malczewski, A., Kidawa, M. (2010). Używanie substancji psychoaktywnych w populacji generalnej – wyniki badania z 2009 roku. Serwis Informacyjny Narkomania, 3 (51), 26-31.
6. Ostaszewski, K. (2003). Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
7. Używanie substancji psychoaktywnych przez uczniów – wyniki badań ESPAD: http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/97,Uzywanie-substancji-psychoaktywnych-przez-uczniow-wyniki-badan-ESPAD
8. Polska na tle Europy w badaniach ESPAD: http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/98,Polska-na-tle-Europy-w-badaniach-ESPAD