Maciej Tryburcy

Problematyka przemocy w związkach homoseksualnych rzadko pojawia się w polskich opracowaniach dotyczących zjawiska przemocy. Zaniedbanie to może być o tyle istotne, że orientację homoseksualną ujawnia 2-5% społeczeństwa, wśród którego także może dochodzić do aktów przemocy.

Schematy
Według badań amerykańskich (Szymanski, 1991) w 15-20% par homoseksualnych dochodzi do aktów przemocy domowej. Mówi się wręcz o tym, że po AIDS i nadużywaniu substancji psychoaktywnych to właśnie przemoc doznawana w związku partnerskim jest największym zagrożeniem dla zdrowia i życia gejów. Około 500 tys. amerykańskich gejów jest co roku poszkodowanych przez swojego partnera. Zdaniem badaczy w związku gejowskim jest łatwiej o przemoc niż w związku heteroseksualnym. Może to wynikać z istnienia normy społecznej, która nakazuje powstrzymywać agresję w stosunku do kobiety; tymczasem między mężczyznami obowiązuje "siłowy" styl kontaktów, który w naturalny sposób może prowadzić do przemocy.
Raport amerykańskiej organizacji National Coalition of Anti-Violence Programs (1998) opracowany po dziesięciu latach badań prowadzonych w dziesięciu miastach USA, dowodzi, że przemoc domowa może występować nawet w jednej trzeciej związków homoseksualnych. Zdaniem autorów istnieje większe ryzyko doznania urazu fizycznego ze strony partnera homoseksualnego niż obcej osoby.
Badania dotyczące lesbijek (Lockhart i in., 1994) wykazały, że osoba stosująca przemoc jest w związku stroną aktywniejszą, podejmującą decyzje i korzystającą z niego w większym stopniu. Natomiast osoba doznająca przemocy częściej zajmuje się pracami gospodarskimi, ale ma wyższy status społeczny i ekonomiczny niż sprawca. Do przemocy domowej dochodzi także wówczas, gdy w opinii sprawcy ofiara charakteryzuje się wyższą inteligencją.
Według badań (Community United Against Violence, 2002) zarażenie wirusem HIV ma wpływ na sytuację gejów w związkach, gdzie występuje przemoc. Jeżeli zarażona jest osoba stosująca przemoc, wówczas może się zdarzyć, że osoba doznająca przemocy nie będzie chciała jej opuścić z pobudek humanitarnych, czując się zobligowana do opieki podczas choroby. Jeżeli ofiarą przemocy jest osoba zarażona, wtedy ona nie chcieć opuścić partnera, bojąc się samotności.

Mity
Społeczne nastawienie do homoseksualizmu w znacznym stopniu utrudnia pomoc osobom uwikłanym w przemoc domową. Trudno odrzucić stawiany przez feministki zarzut, że o ile kobieta - ofiara przemocy w rodzinie heteroseksualnej musi zmierzyć się z mizoginią mężczyzn, od których pomocy zależy jej los, to poszkodowana lesbijka musi dodatkowo przebić się przez mur homofobii. Kolejną przeszkodą są mity dotyczące praktyk homoseksualnych. Czasem utożsamia się je z zachowaniami sadomasochistycznymi i wówczas trudno jest uzyskać pomoc. Inny mit głosi, że w związkach homoseksualnych to obie strony stosują wobec siebie przemoc. W świetle definicji przemocy teza ta jest nieprawdziwa, mimo to jednak funkcjonuje w ludzkich umysłach. Na jej korzyść działa zachowanie niektórych osób stosujących przemoc, które zgłaszają się do ośrodków pomocy podając się za ofiary przemocy emocjonalnej, a nawet fizycznej.
Wbrew obiegowym opiniom związki homoseksualne utrzymują się dzięki zaangażowaniu uczuciowemu - nie mniejszemu niż w związkach heteroseksualnych. Dlatego osoba doznająca przemocy, znajdująca się w kolejnych etapach cyklu przemocy, czuje się zagubiona i traktuje sprawcę z ambiwalencją, która uniemożliwia szybkie odejście ze związku. Ważnym czynnikiem wyzwalającym jest znacznie większa niż w związkach heteroseksualnych niezależność ekonomiczna.
Także w przypadku gejów określenie strony dominującej w związku może być trudne dla osoby z zewnątrz (np. pracownika socjalnego). Zachowania przemocowe nie są zdeterminowane przez siłę fizyczną czy status ekonomiczny. Osoby stosujące przemoc mogą sprawiać wrażenie przyjacielskich, czarujących, a ich przymioty fizyczne mogą być nad wyraz przeciętne. Z kolei osoby doznające przemocy mogą być postrzegane jako osoby silne, odporne i dynamiczne. O rzeczywistym rozkładzie sił decyduje to, który z partnerów zdobył kontrolę nad związkiem. Badania (Walber, 1988) dowodzą, że tłem do stosowania przemocy w związkach gejowskich bywa także nadużywanie alkoholu i narkotyków.

Homofobia i feminizm
Zdaniem badaczy (Lockhart i in., 1994) niechęć społeczeństwa do zaakceptowania homoseksualizmu ma wpływ na występowanie przemocy w związkach lesbijskich. Lesbijki dążą do stworzenia bliskich, lecz jednocześnie odizolowanych od świata związków. Ta obronna strategia znacznie ułatwia późniejsze uzyskanie dominacji przez stronę krzywdzącą. Po zgłoszeniu odpowiednim służbom faktu maltretowania, osobie doznającej przemocy może grozić ostracyzm w jej lokalnym środowisku lesbijek. Wiele osób o preferencjach homoseksualnych uważa, że upublicznianie problemów związanych z przemocą tylko pogorszy ich obraz w oczach społeczeństwa. Wiele lesbijek traktuje swoje związki jako idealne, licząc na to, że dzięki wyeliminowaniu mężczyzn uzyskają harmonię i bezpieczeństwo. Taki brak krytycyzmu może prowadzić do ignorowania wszelkich niepokojących sygnałów i wejścia w rolę ofiary przemocy bez świadomości sytuacji.
Istnienie przemocy w związkach homoseksualnych, a szczególnie lesbijskich, podważa feministyczne koncepcje tłumaczące przemoc domową konfliktem płci. Realizacja celów poprzez przemoc jest domeną zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Dlatego każdy program interwencyjny wobec osób stosujących przemoc powinien skupić się na propagowaniu takich modeli zachowania, które będą prowadzić do powstrzymania przemocy. Osoby stosujące przemoc najprawdopodobniej wyniosły model zachowania z domu rodzinnego i naśladują to, co zobaczyły w wykonaniu swoich rodziców lub opiekunów. W ten sposób skłonność do stosowania przemocy przenosi się z pokolenia na pokolenie.

Terapia
Najważniejsze cele terapii osób stosujących przemoc w związkach homoseksualnych (Next Door Solutions to Domestic Violence, 2002) to:
• powstrzymanie przemocy i zapobieganie jej nawrotom;
• rozpoznanie zachowań, które ofiara przemocy odbiera jako zagrażające;
• przekonanie sprawcy o odpowiedzialności za zachowania przemocowe;
• nauczenie zachowań alternatywnych w stosunku do przemocy, rozwijanie i ćwiczenie umiejętności radzenia sobie bez przemocy;
• wspólne określenie wpływu zachowań przemocowych sprawcy na otoczenie, w tym na świadków;
• uświadomienie sobie przez sprawcę własnych przekonań związanych ze stosowaniem przemocy oraz intencji, które wiążą się ze stosowaniem przemocy;
• wyrzeczenie się przemocy poprzez minimalizowanie, sprzeciwianie się i potępianie zachowań przemocowych.
Terapia nastawiona jest na rozwój emocjonalny osoby stosującej przemoc. W trakcie jej prowadzenia można rozpoznać wzorce przemocy emocjonalnej i określić alternatywne w stosunku do niej zachowania. Ta część programu interwencyjnego powinna zawierać naukę:
• negocjacji i sprawiedliwości;
• zachowań niezagrażających;
• szacunku;
• zaufania i wsparcia;
• uczciwości i odpowiedzialności;
• partnerstwa.
Może się zdarzyć, że zachowania przemocowe w związku homoseksualnym są efektem braku umiejętności przedstawienia swoich preferencji seksualnych w domu rodzinnym czy zakładzie pracy. Potrzeba zdominowania partnera może wówczas służyć obronie poczucia własnej wartości. W takim przypadku terapię można wzbogacić o zagadnienia dotyczące tzw. coming-out, czyli ujawnienia swojej homoseksualności otoczeniu (University of Illinois Counseling Center, 2002).

Proces ten będzie wymagał przygotowania odpowiedzi na pytania:
• Dlaczego jestem homoseksualistą?
• Jak odbieram swoje preferencje seksualne?
• Dlaczego chcę je ujawnić otoczeniu?
• W jaki sposób mogę je ujawnić swojej rodzinie, w szkole czy miejscu pracy?
• Jakie negatywne i pozytywne konsekwencje mogę ponieść w wyniku moich działań?


Bibliografia:
1. Annual Report on Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Domestic Violence (1998). New York, NY: National Coalition of Anti-Violence Programs.
2. University of Illinois Counseling Center. (2002). Coming Out. http://www.couns.uiuc.edu/Brochures/comout.htm
3. Community United Against Violence. (2002). Domestic Violence. http://www.cuav.org/dv.htm
4. Szymanski. M. (1991, Fall). Battered Husbands: Domestic Violence in Gay relationships. Genre Magazine, 36-37.
5. Griffin R. M. (2000). Breaking the Silence: Sociologist Studies Woman-to-Woman Sexual Violence. http://GayHealth.com
6. Lockhart, L.L., White, B.W., Causby, V., & Isaac, A. (1994). Letting Out The Secret: Violence In Lesbian Relationships. Journal of Interpersonal Violence, 9, 469-492.
7. Next Door Solutions to Domestic Violence. (2002). Batterer's Intervention Program. http://www.nextdoor.org/bip.html
8. Partner assault on rise (2000, 25 lipca). Baltimore Alternative, str.10.
9. Walber, E. (1988). Behind closed doors: Battering and abuse in the lesbian & gay communities. W M. Shernoff & W. Scott (Red.), The sourcebook on lesbian/gay health care (2nd Ed.), 250-258. Washington, D.C.: National Lesbian/Gay Health Foundation.