Problemy seksualne w psychoterapii

Leszek A. Kapler

Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:

Zabierając się do tego artykułu i przeglądając różne pozycje z literatury uświadomiłem sobie, że przydałby się jakiś podręcznik dotyczący psychoterapii problemów seksualnych, a to z powodu rozległości problematyki i przekroju zagadnień, które jej dotyczą. Problemy seksualne bowiem towarzyszą człowiekowi przez całą historię jego życia i uwidaczniają się w najróżniejszych aspektach jego funkcjonowania. Praca nad tą sferą życia wymaga od psychoterapeuty szerokich, ale także szczególnych kompetencji - tak z zakresu seksuologii, jak i psychoterapii, uwzględniającej różne podejścia teoretyczne i techniki pracy. Wskazuje na to wachlarz problemów - zaczynając od dziecięcych urazów, poprzez późniejsze doświadczenia seksualne, postawy, przekonania wobec nich, nawyki, aż po przewartościowywanie podejścia do seksu u schyłku życia. Dużo wiedzy i doświadczenia wymaga poruszanie się w zagadnieniach mających związek z seksualnością, takich jak: umiejętność identyfikacji potrzeb i uczuć oraz ich ekspresji, mechanizmy obronne, sposoby radzenia sobie ze stresem, komunikacja, umiejętność budowania więzi z innymi, samoocena, poczucie tożsamości, wiedzy i umiejętności z zakresu różnych dysfunkcji i zaburzeń - kompulsji czy uzależnień.

Myślę, że orientację w rozmiarach problematyki seksualnej ułatwić mogłaby pewnego rodzaju mapa do poruszania się w tym obszarze, która jednocześnie byłaby pomocą w wytyczaniu kierunków podnoszenia kwalifikacji terapeutycznych w tej sferze.

Obszary i rodzaje problemów

Porządek w grupowaniu zjawisk dotyczących problemów seksualnych w sposób naturalny wyznacza struktura życia erotycznego osoby. Składa się ono z pięciu warstw (podaję za Seligmanem):

Identyfikacja płciowa - za kogo się uważamy - za mężczyznę czy za kobietę, co najczęściej (choć nie zawsze) jest zgodne z budową anatomiczną, od której jednak identyfikacja płciowa jest niezależna. Najczęstszym problemem pojawiającym się w tym obszarze bywają: niezgodność identyfikacji z budową ciała (transseksualizm) oraz niedostateczne rozeznanie dotyczące identyfikacji (czy bardziej jestem mężczyzną, czy kobietą).
Orientacja seksualna - kto nas przyciąga, kto nam się podoba, kogo najczęściej dotyczą nasze fantazje seksualne - kobiet, mężczyzn czy obu płci w równym stopniu. Najczęstszym problemem w tym obszarze bywają trudności w rozpoznaniu oraz zaakceptowaniu orientacji (homo-, hetero-, biseksualnej), a także niejasność, co do możliwości rzeczywistego wyboru obiektu aktywności seksualnej.Stan wiedzy pokazuje, iż leczenie - w tym psychoterapia ukierunkowana na zmiany w obrębie identyfikacji płciowej oraz orientacji seksualnej jest nieskuteczna. Choć z drugiej strony okazało się możliwe w zakresie orientacji seksualnej pomagać skutecznie niektórym osobom homoseksualnym w wyborze płci, z którą będą (co nie znaczy chcą) utrzymywać stosunki seksualne.
Preferencje seksualne (upodobania, fetysze) - co cię podnieca, fascynuje i uruchamia aktywność seksualną. Badania wskazują na to, że geneza preferencji seksualnych sięga pierwszych doświadczeń erotycznych, związana jest z mechanizmem warunkowania oraz, że istnieje podobieństwo upodobań seksualnych z fobiami. Najczęściej pojawiającymi się problemami w tym obszarze są: brak akceptacji i tolerancji dla bodźców (obiektów) uruchamiających, zawężenie aktywności do jednego rodzaju bodźców z niemożnością jej podjęcia przy ich braku, preferencje seksualne realizowane niezgodnie z prawem lub z narażeniem innych.
Role płciowe - wynikające z płci różnice w zachowaniach społecznych, osobowości i zdolnościach. Pierwsze stereotypy i postawy w zakresie ról płciowych kształtowane są dużym stopniu w trakcie życia płodowego, a nie jak się często sądzi wyłącznie - w wyniku modelowania lub presji społecznej. Główne problemy w tym obszarze to: brak akceptacji dla indywidualnych zachowań, przy pomocy których są realizowane role płciowe, głęboko ugruntowane przekonania oparte na społecznych stereotypach dotyczących wyznaczników ról płciowych, trudności w podejmowaniu i realizowaniu decyzji o wyborze roli i zachowania, trudności w akceptacji czynników osobowościowych i zdolności sprzecznych ze społecznymi stereotypami dotyczącymi ról płciowych, brak wiedzy na temat rzeczywistych różnic w zakresie osobowości i zdolności między mężczyznami i kobietami oraz głęboko zakorzenione stereotypy na ten temat. Szerokie zmiany w tym zakresie są możliwe w oparciu o wychowanie i psychoterapię.
Sprawność seksualna. Najczęstsze problemy to: zobojętnienie, dysfunkcje ujawniające się w trakcie współżycia seksualnego, na które oprócz zaburzeń pochodzenia somatycznego mają wpływ emocje, doświadczenia, przekonania, nawyki. Problemy ze sprawnością seksualną związane bywają głównie z negatywnymi uczuciami: niepokojem, złością, przygnębieniem.

Struktura życia erotycznego wskazuje, że podstawowymi źródłami problemów są:

Wyposażenie genetyczne kształtujące podstawowe elementy identyfikacji płciowej, orientacji, pierwsze stereotypy i postawy w zakresie ról płciowych oraz wpływające na sprawność seksualną.
Wczesne i późniejsze doświadczenia dotyczące seksu (w tym - dziecięce urazy), wpływające na: postawy i przekonania wobec seksu, potrzeby i zachowania seksualne, obawy, nawyki, preferencje, późniejsze stereotypy i postawy w zakresie ról płciowych.
Przeszłe i obecne oddziaływania społeczne oraz relacje wzmacniające lub osłabiające postawy, stereotypy i przekonania, zaburzenia, nawyki.

Źródła problemów wskazują na obszary pracy terapeutycznej:

Tożsamość i samoocena, a w jej obrębie obraz własnej seksualności (na przykład poczucie mniejszej wartości seksualnej - nieakceptowanie wyglądu, budowy ciała) oraz stosunek do niej.
Sprawność seksualna i rzeczywiste możliwości w zakresie realizowania aktywności seksualnej, wpływające na powstanie zaburzeń seksualnych (sprawności, popędu, orgazmu, nieakceptowanych społecznie preferencji seksualnych itp.).
Utrwalone nawyki zachowań i reakcji dotyczących życia seksualnego, w tym - stopień samokontroli i jej udział w życiu seksualnym.
Relacje i doświadczane w nich trudności (stosunek do płci przeciwnej, do partnera seksualnego, komunikacja dotycząca seksu, rola seksu jako czynnik wpływający na umacnianie bądź osłabianie więzi, zdolności i umiejętności: do budowania bliskości i intymności, wyrażania potrzeb, specyficzne zachowania i umiejętności budujące relację seksualną np. sposoby wzbudzania zainteresowania i podnoszenia własnej atrakcyjności).
Wiedza (w tym różne mity) - o sobie nawzajem (kobiety, mężczyźni) i o własnej seksualności, o normach i normalności, czy fizjologii.
Umiejętności i repertuar zachowań głównie w zakresie rozpoznawania potrzeb seksualnych i odróżnianie ich od innych, rozpoznawania i ekspresji uczuć z nimi związanych.
Postawy, przekonania i emocje dotyczące seksu (wstyd, lęk)
i różnych aspektów życia seksualnego (na przykład nakazy, zakazy,
spontaniczność) mogące wstrzymywać aktywność i tłumić przyjemność.
Integracja wewnętrzna w obrębie każdego z tych obszarów oraz między nimi.

Każdy z tych obszarów może mieścić różne rodzaje problemów o różnej skali - trudności w realizowaniu zachowań lub funkcji (wśród nich braki dotyczące na przykład wiedzy czy umiejętności), niesprawność związana z brakiem zdolności do pewnych zachowań, zaburzenia (a wśród nich na przykład zaburzenia osobowości czy zachowania, uzależnienia, fobie) czy w końcu - choroby. Problemy seksualne mieszczą się więc w szerokim obszarze, wyznaczającym funkcjonowanie człowieka, podobnie jak to jest w innych dziedzinach. Mają jednakże swoją specyfikę.

Wskazania do pracy terapeutycznej

Przegląd problemów z zakresu życia seksualnego pokazuje jednocześnie, jak bardzo różne są możliwości wyboru metod oddziaływania psychoterapeutycznego. Zależne będą one od diagnozy, podejścia psychoterapeutycznego oraz celów i kierunku terapii określonych w umowie z klientem. Umowa ta z kolei może być nastawiona na rozwój osoby lub rozwiązanie konkretnego problemu, na terapię długo- lub krótkoterminową, co wyznaczać będzie głębokość pracy.

Szeroki przekrój obszarów i rodzajów problemów stwarza również bardzo szerokie możliwości korzystania z wielu propozycji terapeutycznych - na przykład: analizy biografii seksualnej i pogłębiania wglądu w doświadczenia, odreagowania emocji i przeżyć, edukacji, treningu umiejętności i realizowania zadań terapeutycznych, dostarczania pozytywnych, konstruktywnych doświadczeń w oparciu o zdrową relację terapeutyczną, krótkotrwałych metod skoncentrowanych na usunięciu objawów, długotrwałej terapii analitycznej, technik zmniejszania napięcia i radzenia sobie ze stresem.

Po czym poznać zdrowy seks

Nie jest możliwe w obrębie tego jednego artykułu opisanie całej struktury oddziaływań czy szczególnych metod terapeutycznych specyficznych dla różnych problemów seksualnych. Chcę jednak tutaj podać trochę propozycji pomocnych w poruszaniu się w tej sferze. Na wstępie wydaje się niezbędne sformułowanie jakiegoś odniesienia dla problemów i zaburzeń seksualnych - kryteriów zdrowego seksu. Niektóre z nich brzmią na pozór trywialnie, ale, jak pokazują doświadczenia pojawiających się kłopotów i trudności - właśnie niektóre z tych zaleceń mogłyby odegrać poważną rolę w profilaktyce zaburzeń seksualnych i kształtowaniu zdrowej seksualności. Proponuję następującą listę kryteriów zdrowego seksu (za Carnesem):

wzmacnia poczucie osobistej godności;
wyklucza wykorzystanie;
pogłębia znaczenie życia;
buduje podniecenie na odsłanianiu się i wrażliwości;
pomaga czuć się dorosłym i odpowiedzialnym;
rozszerza poczucie ja i integruje wewnętrznie;
rozszerza poczucie rzeczywistości;
opiera się na poczuciu bezpieczeństwa;
jest odwzajemniany i intymny;
oznacza branie wzajemnej odpowiedzialności za potrzeby;
pomaga dźwigać inne sfery życia;
zawiera zobowiązanie;
stanowi ryzyko i wyzwanie;
scala najbardziej autentyczne części osobowości;
dopuszcza i akceptuje niedoskonałość.

A więc zdrowy seks związany jest z rozwijaniem szeregu zdolności, umiejętności, predyspozycji:

wzajemna troska - zdolność do troszczenia się o siebie, dawania i przyjmowania troski od innych;
zmysłowość - świadomość doznań zmysłowych: ciepła, gęstości, kolorów, dźwięków, smaków, zapachów;
poczucie siebie - zdolność poznawania i wyrażania uczuć, pragnień, potrzeb oraz sfer dyskomfortu;
seksualność w związkach - zdolność do serdecznych i opiekuńczych nieerotycznych przyjaźni z ludźmi obojga płci;
partnerstwo - unikalna bliskość z partnerem, która ma charakter erotyczny
seksualność niegenitalna - korzystanie z możliwości pieszczot bez angażowania sfery genitalnej;
seksualność genitalna - zdolność oddania się i zaniechania kontroli;
seksualność duchowa - dzielenie się z partnerem i wspólne poszukiwanie duchowości w przeżyciach seksualnych.

Kilka rad dla osoby dbającej o swoją seksualność

Można by w tym miejscu przytoczyć wskazania dla klientów - pomocne im w samodzielnym rozwijaniu własnej seksualności, ale też przydatne w pracy terapeutycznej nad problemami seksualnymi do diagnozy postaw i umiejętności w tej sferze oraz wyznaczania niektórych kierunków pracy:

Pracuj nad dyscypliną i odpowiedzialnością w zakresie realizowania zachowań seksualnych oraz form i okoliczności zaspokajania potrzeb seksualnych.
Kształtuj cierpliwość wobec siebie i swoich partnerów seksualnych. Seks jest delikatną sferą, zależną od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Jeśli go nie poganiać, ani nie tłumić odpowie często tym czym trzeba w swoim czasie.
Zaakceptuj siebie jako istotę seksualną, której indywidualnie wyrażająca się seksualność jest wartością. Daj sobie prawo do indywidualności w zakresie potrzeb, zachowań, zdolności dotyczących seksu.
Pracuj nad budowaniem granic związanych ze swoim ciałem i aktywnością seksualną. Ważnym elementem podniecenia seksualnego jest odsłanianie się w najodpowiedniejszych, akceptowanych przez ciebie okolicznościach.
Bądź w kontakcie ze sobą i innymi - wsłuchuj się w swoje potrzeby seksualne i uczucia związane z tym obszarem życia oraz komunikuj się w tej sprawie z innymi.
Pamiętaj że wiele rzeczy w czasie się zmienia, także sfera aktywności seksualnej. Często ważniejsze od wpływania na te zmiany jest ich poznanie.
Zgódź się na niedoskonałość ale także na możliwość poprawy w wielu obszarach swojego funkcjonowania seksualnego. Traktuj to jednak jako możliwość a nie obowiązek.
Zdobywaj wiedzę i umiejętności dotyczące własnej seksualności, seksualności kobiet i mężczyzn, seksualności twojego partnera.

Granice, ich badanie i kształtowanie

Zjawiskiem, które w ogromnym stopniu uczestniczy w sferze życia seksualnego są granice i umiejętności ich wyznaczania. W pracy nad granicami pomocne mogą być zalecenia, nad którymi można się skupić na niektórych etapach postępowania terapeutycznego:

Dotyk wymaga zgody, pewne jego rodzaje są nie do przyjęcia.
Nie należy dopuszczać do dyskutowania pewnych aspektów życia osobistego. Ignorować osądzanie, podżegające komentowanie, wulgarne dowcipy.
Prawda na temat seksu może być ujawniona.
Pragnienia i potrzeby mogą być nazywane, wyrażane, spełnione.
Miłość, opieka i zaufanie mogą być bezpiecznie komunikowane i wyrażane, otrzymywane.
Należy stawiać zdecydowany sprzeciw nadużyciom oraz mówić o ich zaistnieniu.
Należy szanować różnice.

Do czego może służyć seks - kilka pułapek

Seks jest sferą bardzo ściśle powiązaną z innymi obszarami funkcjonowania, a do tego jako popęd ma ogromną siłę motywacyjną i emocjonalną. Dlatego też może być pociągające używanie go do osiągania także innych celów.

Pułąpki związane z instrumentalnym traktowaniem seksu:

Seksualizowanie napięcia i konfliktów - stosowanie seksu do zmniejszania napięcia wywołanego nieseksualnymi potrzebami czy sytuacjami oraz uczenie się reagowania podnieceniem i gotowością seksualną w sytuacjach stresu.
Podnoszenie poczucia własnej wartości poprzez aktywność seksualną i nastawienie na osiąganie związanych z tym konkretnych osiągnięć głównie w zakresie atrakcyjności i sprawności.
Seksualizowanie potrzeb - używanie seksu jako ich zamiennika i substytutu: więzi, bliskości, wobec braku satysfakcji, braku opieki i troski.
Używanie seksu do wpływania na relacje z innymi poprzez uzyskiwanie nad nimi kontroli - manipulowanie zachowaniami i sytuacjami seksualnymi.

Zalecenia dla psychoterapii

Na zakończenie warto przytoczyć szereg powtarzających się u różnych autorów zaleceń, dotyczących stosowania oddziaływań psychoterapeutycznych i udzielania pomocy psychologicznej w obszarze życia seksualnego:

Zalecane jest zawarcie dokładnej umowy na zajmowanie się sferą seksu pamiętając, że jak wszystkie obszary funkcjonowania człowieka ten też (ale też szczególnie ten) należy do sfery intymnej, jest strzeżony granicami, poza które można wkraczać za wyraźną zgodą.
Istotny jest rzetelny opis i identyfikacja rzeczywistego źródła problemów ze względu na fakt, że często problemy seksualne są pochodną lub wyrazem innych problemów.
Przydatna może być analiza biografii seksualnej, faktów, doświadczeń i przeżyć ze względu na ich wpływ na obecne funkcjonowanie pacjenta.
Pomagamy człowiekowi, a nie jego seksualności - warto pamiętać, że obie strony (pomagającego i wspomaganego) uwodzić może sfera zachowań i technik.
Warto pamiętać, że w relacji między terapeutą a klientem istnieje sfera seksualna, będzie ona wpływać na kształt tej relacji, należy więc pogłębiać jej świadomość.
W relacji terapeutycznej należy unikać:
- koncentracji na technikach i redukcjonizmu;
- zaprzeczania sferze seksualnej;
- podejmowania aktywności seksualnej w ramach relacji terapeutycznej;
- oceniania i stosowania własnej normy, opartej na własnych potrzebach, przekonaniach, czy doświadczeniach;
- niedocenianie lub przecenianie znaczenia seksu, siły potrzeb seksualnych, czy związanych z tym zagrożeń;
- ignorowania i nierozpoznawania przeniesień i przeciwprzeniesienia, pojawiających się w relacji terapeutycznej.
Wartościowe jest wskazywanie problemu jako ograniczonego do jednej sfery, a nie jako zaburzenia ogólnego osoby.
Zawsze pomocna jest analiza i ekspresja przeżyć związanych z tym problemem.
Pomocne jest traktowanie problemów w relacjach jako problemu pary, a nie jednej osoby.
Niezbędna jest współpraca z klientem w rozwiązywaniu problemów, a w tym bardzo pomocne bywa wskazywanie jego możliwości przyczynienia się do ich rozwiązania poprzez wyznaczanie indywidualnych zadań do samodzielnej realizacji przez klienta.

Choć w historii psychoterapii wiele różnych podejść było wskazywanych jako najbardziej przydatnych w wyjaśnianiu podłoża i mechanizmów problemów i trudności seksualnych oraz najskuteczniejszych w ich leczeniu, to współczesny stan wiedzy wskazuje raczej na konieczność podejścia integracyjnego. Większość aktualnych propozycji psychoterapeutycznych opartych jest na modelach behawioralno-poznawczym i psychodynamicznym. W ramach terapii behawioralno-poznawczej podkreśla się koncentrację na celu, znaczenie edukacji, zmiany przekonań, zapobiegania nawrotom, zdolności do samokontroli oraz uczenia się poprzez trening (na przykład opanowywania stresu, wiary w siebie, czy porozumiewania się z partnerem). W modelu psychodynamicznym, zorientowanym na specyficzne objawy, podkreśla się znaczenie wglądu pacjenta w etiologię i znaczenie problemów seksualnych oraz wagę aktywności seksualnej. W ramach technik leczenia terapeuta wspólnie z pacjentem dążą do osiągnięcia dostępu do pamięci, odczuć oraz do połączenia aktualnych doświadczeń pacjenta z ważnymi epizodami z jego przeszłości. Proces terapii rozwija się poprzez badanie znaczenia, konfrontację, wyjaśnianie, interpretację i opracowanie. W obu podejściach podkreśla się znaczenie analizy treści świadomych i nieświadomych fantazji seksualnych, które w rzeczywistości stanowią pomost pomiędzy poznawczo-behawioralnymi i psychodynamicznymi składowymi, a także służą jako najistotniejsza część terapii. Ważną rolę w leczeniu zaburzeń seksualnych i przypisuje się podejściu systemowemu - terapii par i współpracy członków rodziny.

Jak pracować z problemami seksualnymi

W tym miejscu chcę zaproponować kilka technik przydatnych w pracy nad sferą seksualności. Nie jestem ich autorem, niemniej stosuję je w trakcie prowadzenia przeze mnie psychoterapii. Z moich doświadczeń terapeutycznych wynika, że te propozycje mogą mieć znaczenie rozwojowe, jak również mogą stanowić wprowadzenie do zajmowania się tą problematyką w toku bardziej ogólnych i długotrwałych oddziaływań.

Zapytajcie siebie nawzajem
Jest to technika przydatna w pracy grupowej, jak również w pracy z parą. Polega na przygotowaniu przez obie strony (w parze, lub przez kobiety i mężczyzn w grupie) pytań do siebie nawzajem dotyczących sfery seksu, zadaniu ich sobie oraz odpowiedzi na nie z umową na nie komentowanie i nie osądzanie. Technika ta oswaja z otwartym mówieniem na ten temat, uczy komunikowania i dostarcza konstruktywnego doświadczenia dotyczącego możliwości otwartego rozmawiania na temat seksu, pomaga uzyskać informacje "u źródła", pokazuje odmienność ale też podobieństwa, uczy dla nich akceptacji i tolerancji.
Oswajanie języka
Ta technika polega na grupowym (ale może być stosowana indywidualnie i w parze) znajdowaniu i wypisywaniu określeń dotyczących budowy ciała oraz wybranych zachowań seksualnych. Oswaja ona z otwartą ekspresją dotyczącą sfery seksu, kształtuje tolerancję, uczy i zwiększa zakres możliwości formułowania myśli dotyczących tej sfery.
Powiedz mi co lubisz
Jest propozycją techniki komunikacji dotyczącej sytuacji i potrzeb seksualnych. Może to być technika grupowa, jak również propozycja dla pary znajdującej siew terapii dotyczącej sfery seksu między nimi. Zadaniem każdej z osób jest napisanie a następnie przeczytanie partnerowi: co w sytuacji seksualnej sprawia (sprawiłoby) mi najwięcej przyjemności (możliwe warianty: wręczenie kartki bezpośrednio, powtórzenie własnymi słowami, w grupie - także anonimowe wrzucenie do kapelusza na środku i późniejsze odczytanie przez wybraną osobę). Po przeczytaniu niezbędne jest umożliwienie i zachęcenie uczestników do wyrażenia uczuć związanych z tym zadaniem i jego efektami. Jest to technika ułatwiająca ekspresję potrzeb, ucząca wzajemnie, oswajająca ze sferami intymnymi partnera, poprawiająca komunikację, budująca bliskość, ucząca wzajemnych granic.
Męska - kobieca tożsamość
Jest to technika do zastosowania w grupie jednopłciowej 10-15 osobowej. Polega ona na stworzeniu sytuacji, w której uczestnicy będą wspólnie doświadczać poczucia swojej męskości - kobiecości. Po krótkim wprowadzeniu na temat stereotypów ról związanych z płcią oraz szczególnego podziału istniejącego w świecie i w przyrodzie na to co męskie i to co kobiece (zawierające głownie pierwiastek jednego bądź drugiego), zadaniem uczestników grupy jest znaleźć i przynieść ze sobą kilka przedmiotów, co do których intuicyjnie czują, że mają one taki pierwiastek (dla mężczyzn męski, dla kobiet - kobiecy) i może to jakoś współbrzmieć z ich własną męskością - kobiecością. Niezbędne jest uprzedzenie uczestników by starali się unikać stereotypów społecznych na ten temat. Po przyniesieniu uczestnicy oglądają wspólnie przedmioty, mówią o ich symbolice i kryterium wyboru oraz - po tym ćwiczeniu - wymieniają uczuciami wzbudzonymi pod jego wpływem. Na zakończenie warto jest wysłuchać (zatańczyć, zaśpiewać, posłuchać) grupowo, zachęcając do swobodnego zachowania jakiejś melodii bardziej specyficznie męskiej lub kobiecej, najlepiej wykorzystując do tego nagrania muzyki etnicznej.
Technika ta buduje poczucie więzi w obrębie płci, ułatwia pracę nad obalaniem poczucia izolacji i wyobcowania, dziwności, nienormalności, ułatwia ekspresję uczuć, poprawia wgląd w poczucie własnej męskiej- kobiecej tożsamości, jej indywidualne wyznaczniki i akceptację dla nich.
Pokonanie barier między płciami
Zadaniem osób w parze lub w grupie jest na zmianę podać głośno kilka przykładów na to - za co i komu (mężczyźni-kobietom, kobiety-mężczyznom) mogę być wdzięczny, a za co chciałbym ich (je) przeprosić. Po tej wymianie niezbędne jest podzielenie się uczuciami jakie towarzyszyły uczestnikom. Jest to ćwiczenie pozwalające na tworzenie możliwości budowy, naprawy więzi między osobami różnych płci. Warto jednak ostrzec, że technika ta jest jednocześnie techniką otwierającą głębsze pokłady przeżyć i doświadczeń i może wymagać umożliwienia uczestnikom dalszej pracy nad tym, co się ujawniło w trakcie tego ćwiczenia.

Wybierając powyższe propozycje starałem się uwzględnić zakres obszarów problemów dotyczących sfery seksu i podać takie techniki oddziaływań, które odnosić się będą do różnych z nich i umożliwiać pracę nad różnymi trudnościami. Chcę jednak podkreślić, że są to techniki do zastosowania w trakcie pracy terapeutycznej opartej o kontrakt (mogą być wykorzystane w czasie krótszego warsztatu, z możliwością jednak kontynuowania pracy nad tymi zagadnieniami). Nie wyobrażam sobie, choć może się to wydawać nieco kuszące, używanie ich w innym celu i sytuacji.

Na jednym z warsztatów pracy z dziećmi i młodzieżą nad sferą seksu usłyszałem, aby przy całej powadze tej problematyki nie traktować jej tak śmiertelnie poważnie, a poczucie humoru i nieco dystansu może spełnić niebagatelną rolę terapeutyczną. Zakończę więc kilkoma zabawnie brzmiącymi (choć zawierającymi przesłanie nie do zlekceważenia) radami zaczerpniętymi z książeczki "Jak uniknąć seksu" Pameli Pettler i Amy Heckerling - o tym jak uniknąć nadmiernej przyjemności:

dla kobiet: - leż jak kłoda, nerwowo spinaj mięśnie wszędzie gdzie dotyka cię partner, spytaj: "czy to jeszcze nie koniec?", odbierz telefon, zastanawiaj się usilnie czy uda ci się tym razem osiągnąć orgazm, powiedz: lepiej mnie nie całuj, chyba zaczyna mi się zapalenie gardła;
dla mężczyzn: - pogwizduj podczas gry wstępnej, spytaj: "jak długo się to już ciągnie?" oraz wyraź zdziwienie, że partnerce potrzeba na to aż tyle czasu, zastanów się czy to światło na pewno nie pada ci na czubek głowy, wsłuchaj się w siebie - co by było gdybyś tak dostał ataku serca?!

A na resztę życia pary seksualnej:

tłusty krem i szerokie gacie;
coraz częstsze : "no pospiesz się";
drapanie się, głośne wydmuchiwanie nosa;
zachęty do długich debat: "jak sądzisz dokąd zmierz nasz związek?" oraz zapytania: "zawsze podobała ci się (podobał) ten (ta) z przeciwka, no przyznaj się!"
stwierdzenia: "to cię podnieca? I co z tego..."

Literatura:

Carnes P. Od nałogu do miłości. Poznań, 2001, Media Rodzina.
Gapik L. Nerwice seksualne i sposoby ich przezwyciężania. Warszawa 1990, PZWL.
Grzesiuk L. [red.] Psychoterapia. Warszawa 1998, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kępiński A. Z psychopatologii życia seksualnego. Warszawa 1982, PZWL
Lipsitz-Bem S. Męskość - kobiecość . różnicach wynikających z płci. Gdańsk, 2000, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Petttler P., Heckerling A. Jak unikać seksu. Poradnik. Warszawa 1992, ARBOR.
Seligman M.E.P. Co możesz zmienić a czego nie możesz. Poznań, 1995, Media Rodzina of Poznań.
Travin S., Protter B. Dewiacje seksualne. Warszawa 1995, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

Mgr Leszek Kapler jest psychoterapeutą, specjalistą psychoterapii uzależnień, trenerem i superwizorem PTP. Pracuje w Instytucie Psychologii Zdrowia.