Według Komitetu ds. Dzieci Wykorzystanych o wykorzystaniu seksualnym mówimy, gdy osoba dojrzała seksualnie poprzez świadome działanie bądź poprzez zaniechanie społecznych obowiązków dopuszcza do zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność seksualną. Celem tej aktywności będzie zaspokojenie osoby dorosłej. Przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, World Heath Organization) przemoc seksualna jest definiowana jako nadużywanie dzieci w celu uzyskania przyjemności seksualnej przez osoby od nich starsze lub dorosłe. Sprawcą może być zatem osoba pełnoletnia (dorosły) bądź osoba starsza od ofiary o 5 lat. Sprawca wymusza na ofierze aktywność seksualną poprzez pozostawanie z nią w relacji opieki, zależności bądź władzy, do czego wykorzystuje swój wiek lub stopień rozwoju. Zgodnie z Kodeksem Karnym  wszelka  aktywność seksualna z dzieckiem, które nie ukończyło 15 roku życia (art. 200 kk) jest nielegalna. W Polsce, według Komitetu Ochrony Praw Dziecka, co piąta dziewczynka (ok. 20%) i co piętnasty chłopiec (ok. 6%) poniżej 15 roku życia przeżywają jakąś formę nadużycia seksualnego.

Według klasyfikacji Kathleen Faller (1988) wykorzystanie seksualne może przyjmować następujące formy:

• bez kontaktu fizycznego: rozmowy o treści seksualnej, ekspozycja anatomii i czynności seksualnych, oglądactwo (voyeuryzm),
• pobudzanie intymnych części ciała dziecka: dotykanie ciała dziecka, całowanie intymnych części ciała dziecka, ocieractwo, pobudzanie ręczne narządów płciowych dziecka, zmuszanie dziecka do pobudzania narządów płciowych sprawcy,
• kontakty oralno – genitalne: lizanie, całowanie, stosunek oralny, kontakt z pochwą, kontakt z członkiem, kontakt z odbytem,
• stosunki udowe;
• penetracja seksualna: palcem, narzędziem, genitalna, analna,
• seksualne wyzyskiwanie dzieci: dziecięca pornografia, dziecięca prostytucja,
• przemoc seksualna z różnymi formami przemocy: narkotyki, alkohol, urolagnia, defekacja, inne.

Klasyfikacja sprawców.

Sprawcami przestępstw wobec dzieci poniżej 15 roku życia może być zarówno osoba obca dla dziecka, jak i znana dziecku (członek rodziny, sąsiad). Sprawcą najczęściej statystycznie jest mężczyzna w przedziale wiekowym 26-50 lat. Sprawców możemy podzielić (  m. in. wg A.N. Grotha, J. Godlewskiego) na:

• sprawców parafilnych, u których zachowanie seksualne ma charakter preferencyjny.  Jego preferencje*, co do wyboru obiektu i sposobu realizacji potrzeby seksualnej są zaburzone,  niezgodne z przyjętymi normami. Obiektem seksualnym jest dla niego dziecko. W obowiązującej w Polsce Międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD – 10 określa się to mianem zaburzeń preferencji seksualnych. Zachowania seksualne tych sprawców nazywamypedofilią prawdziwą, preferencyjną. Pedofilem (wg w/w klasyfikacji) jest sprawca w wieku co najmniej 16 lat i co najmniej 5 lat starszy od ofiary. Jego zachowania seksualne cechują się przymusowym, natrętnym pożądaniem kontaktów seksualnych z dziećmi. Sprawcy ci stanowią ok. 10-15% wszystkich przestępców seksualnych odbywających karę pozbawienia wolności w zakładach karnych. Wymagają oni specjalistycznego, wielowymiarowego leczenia, terapii seksuologicznej.
• sprawcy nieparafilni, których zachowania seksualne mają charakter zastępczy. W ich przypadku wykorzystanie dziecka jest zastępczym sposobem zaspokajania swych potrzeb seksualnych (nie wynika z zaburzeń preferencji seksualnych) i motywowane jest splotem czynników natury psychologicznej (m. in. niska samoocena, trudności w nawiązaniu relacji z dorosłym partnerem), seksuologicznej (np. dysfunkcje seksualne) jak i psychiatrycznej (m. in. psychoza, zaburzenia osobowości, upośledzenie umysłowe, otępienie starcze, zmiany organiczne w OUN). Wyróżnia się pięć typów sprawców zastępczych: (1) typ nieprzystosowany (osoby, u których zdiagnozowano: psychozę, zaburzenia osobowości, upośledzenie umysłowe, otępienie starcze, zmiany organiczne w ośrodkowym układzie nerwowym); (2) typ zahamowany (introwertyczny, o niskich kompetencjach społecznych, dziecko jako obiekt seksualny wybierane jest jako dostępniejsze), (3) typ regresyjno-frustracyjny (wybór dziecka jako obiektu seksualnego jest powodowany głównie frustracją w dziedzinie życia seksualnego), (4) typ moralnie nierozróżniający (osoby takie charakteryzują się brakiem dojrzałej osobowości, brakiem empatii, postawą roszczeniową), (5) typ seksualnie nieodróżniający (poszukujący nowych doznań seksualnych, kontakt seksualny z dzieckiem jest dla nich kolejnym, nowym doświadczeniem).

Podsumowując: aktywność seksualna dorosłego, która jest podejmowana z dzieckiem może być przejawem parafilii pod postacią pedofilii lub być zastępczym sposobem realizacji jego potrzeby seksualnej. Każde zachowanie wyżej wymienionego człowieka dorosłego, które jest motywowane popędem seksualnym i służy podniecaniu się i zaspokajaniu potrzeby seksualnej jest czynem pedofilnym. Czyn pedofilny (wykorzystanie dziecka poniżej 15 roku życia przez osobę dorosłą lub starszą od ofiary o 5 lat) nie jest zatem równoznaczny ze stwierdzeniem, że dokonał go pedofil.

Kazirodztwo dotyczy kontaktów seksualnych dorosłych członków rodziny ze wzrastającymi w niej dziećmi. Sprawca przemocy seksualnej domowej może być ojciec, matka, rodzeństwo, dziadkowie, kuzynostwo (klasyfikacja kazirodztwa na zasadzie pokrewieństwa). W Kodeksie Karnym mamy określony stopień pokrewieństwa w art. 201. Do przyczyn występowania kontaktów kazirodczych oraz mechanizmów do nich prowadzących zaliczymy: sytuacyjne, psychopatologiczne, wiążące się z pedofilią, homoseksualne, wiążące się z patologią rodziny.

Często funkcjonuje w rodzinach kazirodczych transgeneracyjny (wielopokoleniowy) cykl wykorzystania dziecka.

Etiologia. Istnieje wiele możliwych przyczyn zachowań pedofilnych:

v  pedofilii prawdziwej, parafilii: zaburzenia psychiczne (nerwice, fobie, zaburzenia osobowości); patologia rodzinna, uzależnienie od alkoholu; zaburzenia identyfikacji płciowej; lęk wobec dorosłych partnerów, zahamowania; urazy seksualne, tęsknota za wyidealizowanym dzieciństwem; następstwo fantazji o treściach pedofilnych; zablokowana zdolność osiągania satysfakcji seksualnej z dorosłymi partnerami; kongruencja emocjonalna (niedojrzałość psychoseksualna pedofilii); wyraz zaburzeń rozwoju psychoseksualnego i fiksacji we wczesnych fazach (teorie psychoanalityczne); pedofilia jako wyraz społecznych uwarunkowań ról (teorie feministyczne); zaburzenia biologiczne (m. in. zmiany w Centralnym Układzie Nerwowym);

v  zastępczych zachowań seksualnych: czynniki biologiczne; zmiany organiczne w CUN; czynniki osobowościowe, uzależnienia; wysoki poziom izolacji społecznej; niskie kompetencje społeczne; słaba identyfikacja z męskością; słaba emocjonalna kontrola zachowania; zaburzenia psychiczne; opóźnienie rozwoju umysłowego; kazirodztwo, pedofilia w rodzinie; problemy seksualne w małżeństwie;  lęki wobec kobiet.

v  kazirodztwa: zaburzenia więzi seksualnej i uczuciowej między rodzicami; wyłączenie się psychiczne lub fizyczne matek z życia rodzinnego; napięcia i nieporozumienia między matkami i córkami (rywalizacje w roli kobiecej); brak autonomii między członkami rodziny; izolacja rodziny od otoczenia społecznego; psychopatologiczne cechy u sprawców lub u ofiar; zależność finansowa od sprawców-ojców; klimat przemocy, gwałtu agresji w życiu codziennym rodziny;

Należy pamiętać!:

Zgoda dziecka na kontakty seksualne z osobą dorosłą/starszą od niej oraz jego prowokacyjne czy uwodzicielskie zachowanie nie ma wpływu na zakwalifikowanie aktywności seksualnej dorosłego, jako nadużycia wobec dziecka. Dzieci w specyficznych okolicznościach mogą  zgadzać się na aktywność seksualną z dorosłym, który zajmuje się nim, spełnia jego potrzeby psychiczne. Kontakty te będą jednak przekraczały możliwości emocjonalne dziecka  i będą świadczyły o wykorzystaniu władzy sprawcy nad ofiarą.

Bibliografia:

1. Lew-Starowicz Z. (2000). „Seksuologia sądowa”. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL

2. Beisert M. „Wykorzystanie seksualne – warunki powstania traumy” Seksuologia Polska 2003, tom1, nr 2

3. Beisert M. (2008). „Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców”. Warszawa: Wydawnictwo naukowe Scholar

4.  Chołuj K., „Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci” www.dzieckokrzywdzone.pl

5. Pospiszyl K. (2005). „Przestępstwa seksualne” Warszawa: PWN

6. Podgajna-Kuśmierek M. (2003). „Pedofilia” Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

7. Skrzypulec V. (2005). „Wstęp do seksuologii” Wydawnictwo Kwieciński

Agnieszka Lewandowska

psychoseksuolog

* Każdy dojrzały seksualnie człowiek posiada określone preferencje seksualne. Dotyczą one wyboru obiektu i sposobu realizacji potrzeby seksualnej. Preferencje mogą być prawidłowe bądź zaburzone Obiektem może być na przykład dziecko (preferencje zaburzone - pedofilia) lub człowiek dojrzały (preferencje prawidłowe).