Jak wie każdy rodzic każdego żywiołowego 7-latka, neuronalne obwody zaangażowane w samokontrolę są jednymi z najpóźniej rozwijających się części mózgu. Warto jednak czekać na tę istotną zdolność – oraz poświęcać jej rodzicielski wysiłek.

Rodzice mogą przyspieszyć rozwój samokontroli poprzez zachęcanie do dążenia do celów, które są wymagające, lecz nie są niemożliwe; celów, które będą zmieniały się zależnie od wieku dziecka i jego indywidualnych zdolności. Dla 3-latka, wymyślenie jak zbudować ciągle rosnącą wieżę z klocków może być takim celem. 10-latkowi powinien przyświecać ambitniejszy cel, np. zdobycie kolejnego pasa w sztukach walki albo nauczenie się programowania komputera. Takie cele ilustrują podstawową zasadę łączenia powtarzanego treningu ze stopniowo rosnącą trudnością. Obie te rzeczy są konieczne do ulepszenia samokontroli. Aktywność daje radość, co pozwala dzieciom na dostarczanie samym sobie motywacji do nauki i sprawia, że są mniej skłonne zrezygnować z planu. Ponadto, trening samokontroli u młodych dzieci wydaje się być efektywniejszy, jeśli nie wymaga od nich siedzenia w jednym miejscu przez długi czas.

Ogólnie rzecz biorąc, dobre rodzicielstwo jest związane z samokontrolą. Dzieci 12-miesięczne, których matki odpowiadają z wrażliwością, pokazują lepszą samokontrolę 14 miesięcy później. Szczególnie dobrym wskaźnikiem późniejszej samokontroli jest wspieranie niezależności, umiejętność pomocy tak, aby szkrab pozostał jak najbardziej niezależny, np. udzielając rady tylko, gdy dziecko utknęło. (Ojcowie nie są aż tak badani w tej dziedzinie, lecz prawdopodobnie uzyskiwaliby podobne wyniki jak matki.) Poczucie szczęśliwości w domu również wzmaga samokontrolę, natomiast smutek, stres, samotność szkodzą zdolności samoregulacji u dzieci i dorosłych.

Samokontrola rozwija się etapowo. Najwcześniejszy wskaźnik zaczyna być widoczny w wieku 10 miesięcy, kiedy to dziecko staje się zdolne do skupienia uwagi, zamiast przypadkowego przenoszenia jej na cokolwiek tylko zostanie akurat zwrócona. Niemowlęta, które mogą skupić się na dłuższy czas w tym wieku wykazują lepszą samokontrolę w życiu późniejszym. W okolicach pierwszych urodzin, niemowlęta pokazują pierwsze znaki elastyczności poznawczej, okazyjnie zmieniają strategie, gdy ich działania nie dają pożądanych wyników.

Pomiędzy drugimi a trzecimi urodzinami, dzieci stają się zdolne do zaprzestania robienia czegoś na rozkaz – przynajmniej na jakiś czas. (Młodsze dzieci bardziej słuchają się pozytywnych niż negatywnych próśb, tak więc: „Połóż ręce za głową” może wzbudzić większy posłuch aniżeli: „Nie dotykaj tego”.) Kontrola wymagająca wysiłku, zdolność oparcia się impulsom i planowanego działania, rozwija się szybko do 4 roku życia i wolniej do 7 roku życia. Elastyczność poznawcza i zdolność oparcia się rozproszeniu i powrotu do uważności rozwija się dalej poprzez wiek dziecięcy i nastoletni.

Chłopcy rozwijają się wolniej niż dziewczynki w zakresie samokontroli. W kontroli wymagającej wysiłku, takiej jak pamiętanie, aby nie biegać na basenie, 84% chłopców radzi sobie gorzej od przeciętnej dziewczynki według analiz badań przeprowadzonych na dzieciach w wieku od 3 miesięcy do 13 lat. Częścią wyjaśnienia może być wolniejszy rozwój mózgu u chłopców – płat czołowy dojrzewa około roku później. Samokontrola zależy od obszarów znajdujących się w płacie czołowym, który dojrzewa do ok. 25 roku życia. Kora przedczołowa zarządza zachowaniami dyktowanymi przez cel, a kora zakrętu obręczy rządzi wychwytywaniem błędów i rozwiązywaniem konfliktów, gdy do wyboru jest wiele alternatyw. Gdy kora przedczołowa jest uszkodzona, pacjenci mają kłopoty z zachowaniem, które jest adekwatne do sytuacji. Interwencje poprawiające samokontrolę dają największe korzyści dzieciom. Wiele przedszkolnych programów dla niedomagających w tym względzie dzieci wydaje się być skutecznymi, dlatego że pomagają dzieciom kontrolować się, a nie dlatego, że podwyższają inteligencję. Taki fundament pozwala im osiągać więcej w szkole i dorosłości. Dzieci, które odznaczające się wysoką samokontrolą są dobre również w zarządzaniu własnymi emocjami i domyślaniu się tego, co czują i myślą inni ludzie. Przejawiają mniej gniewu, strachu i odczuwają mniej dyskomfortu oraz więcej empatii niż ich rówieśnicy. Samokontrola pomaga dzieciom regulować ich własne reakcje emocjonalne poprzez uświadomienie potencjalnych konsekwencji własnych działań, nawet jeśli ktoś wyprowadził je z równowagi emocjonalnej. Lata później, ludzie którzy mieli wysoką samokontrolę w dzieciństwie, są bardziej lubiani i mają opinie społecznie kompetentniejszych. Jaki jest związek między samokontrolą i dojrzałością emocjonalną? Obie tłamszą nagłe impulsy na rzecz długoterminowego myślenia i zależą od tych samych, późno rozwijających się obszarów mózgu. Kora zakrętu obręczy wydaje się być zaangażowana w rozumienie i kontrolowanie emocji, natomiast inny obszar czołowy, kora orbitofrontalna, ocenia kontekst społeczny i reguluje emocje. Przy takich korzyściach, nie jest zaskoczeniem, że na podstawie samokontroli można przewidywać sukces życiowy.