Badanie obrazowania mózgu przeprowadzone na Uniwersytecie Oxfroda pokazało, że oczekiwanie marnych skutków leczenia może znieść działanie silnych leków przeciwbólowych.

Z drugiej strony, pozytywne oczekiwania względem leczenia podwajają naturalne fizjologiczne i biochemiczne efekty leków opioidowych.

Eksperyment badający efekt placebo – i jego przeciwieństwo, efekt nocebo – został opublikowany w „Science Translational Medicine”. Wyniki pokazują, że lekarze, oprócz dobierania najwłaściwszego dla pacjenta leku, powinni brać pod uwagę jego przekonania o skuteczności podejmowanego leczenia.

„Lekarze nie powinni nie doceniać znaczenia wpływu negatywnych oczekiwań na zdrowie pacjenta” – przekonuje profesor Irene Tracey z Ośrodka Funkcjonalnego Magnetycznego Rezonansowego Obrazowania Mózgu na Uniwersytecie Oxforda.

„Na przykład, ludzie z przewlekłym bólem często są leczeni przez wielu lekarzy i zażywają leki, które im nie pomagają. Przychodzą do kolejnego lekarza z negatywnymi doświadczeniami, nie spodziewając się niczego, co mogłoby im pomóc. Lekarze muszą zwalczyć takie przekonanie, zanim podany lek wywrze efekt i zlikwiduje ból.”

Efekt placebo odnosi się do poprawy stanu pacjentów, którym bez ich wiedzy podano lek obojętny i u których zastosowano leczenie pozorne i kiedy wierzą, że działania lekarza odniosą skutek. Jest to bardzo realny efekt fizjologiczny. Odwrotnością jest efekt nocebo – stan pacjenta pogarsza się w rezultacie braku wiary w skuteczność leczenia. Uprzednie badania sprawdzały podstawę efektu placebo, kiedy podawanie cukru lub soli poprawiało stan pacjenta.

Omawiane badanie, sfinansowane przez Radę Badań Medycznych i niemieckie instytuty badawcze, idzie o krok dalej poprzez sprawdzenie, jak manipulowanie oczekiwaniami pacjentów może wpłynąć na ich odpowiedź na aktywny lek. Zespół oxfordzki, wraz z badaczami z Universitätsklinikum Hamburg-Eppendorf, Uniwersytetu w Cambridge i Uniwersytetu Technicznego w Monachium postanowili zbadać te dwa zjawiska na 22 zdrowych i dorosłych ochotnikach. Podawano ochotnikom lek opioidowy i manipulowano im oczekiwaniami odnośnie tego, jaką ulgę od bólu odczują.

Na nogi ochotników kierowano ciepło (aż do bólu, do momentu kiedy badany określał ból na 70 w 100-punktowej skali) i jednocześnie badano ich na skanerze fMRI. Dożylnie podawano lek – silny, opioidowy środek przeciwbólowy.

Po początkowej sesji kontrolnej, badanym zaczęto bez ich wiedzy podawać lek, aby zobaczyć, jaki będzie efekt bez żadnych oczekiwań i wiedzy o leczeniu. Średnia ocena bólu spadła z 66 do 55.

Ochotnikom powiedziano, że lek zacznie być podawany, lecz w rzeczywistości żadnej zmiany nie wykonano i opioid był podawany w tej samej dawce. Średnia ocena bólu spadła do 39.

W końcu ochotnikom wmówiono, że lek przestał być podawany i że w skutek tego mogą doświadczyć większego bólu. Jednak lek był nadal podawany. Ocena bólu podwyższyła się do 64. Oznacza to, że ból oceniano na tak duży, jak wtedy, gdy nie podawano żadnego leku, jak na początku eksperymentu.

Naukowcy wykorzystali obrazowanie mózgu, aby potwierdzić odczucia badanych odnośnie ulgi od bólu. Skany fMRI pokazały, że mózgowa sieć bólu odpowiadała niejednakowo – zgodnie z oczekiwaniami uczestników na każdym etapie eksperymentu i zgodnie z deklarowanym poziomem bólu.

Pokazuje to, że ochotnicy naprawdę odczuwali ból na różnym poziomie, gdy zmieniały się ich oczekiwania, a dawka leku pozostawała niezmienna.

Profesor Tracey zauważa, że wyniki te zostały osiągnięte na małej grupie zdrowych ludzi i że odnoszą się one do krótkoterminowych, niedługotrwałych efektów manipulacji przekonaniami uczestników o leczeniu.

Podkreśla jednak, że ważne jest docenienie siły efektu przekonań w przypadku jakiegokolwiek leczenia, oraz że lekarze muszą umieć radzić sobie z tym.

Profesor Tracey mówi, że może istnieć potrzeba przedsięwzięcia prób klinicznych. Przeprowadza się je zazwyczaj poprzez porównanie testowanego leku z obojętną pigułką, aby zobaczyć czy efekt leku przewyższa efekt placebo. „Powinniśmy kontrolować oczekiwania pacjentów wobec rezultatów leczenia. W najgorszym razie musimy upewniać się, że negatywne oczekiwania są minimalizowane, aby mieć pewność, że nie trwonimy prawdziwej skuteczności leku“.

„Science Daily”, 26 lutego 2011