OGÓLNA KONCEPCJA INTEGRACYJNEGO MODELU SZKOLENIA W PSP
- Znaczna część XX wiecznej praktyki i teorii psychoterapeutycznej związana była z podkreślaniem odrębności i konkurencyjności różnych szkól i tzw. podejść psychoterapeutycznych. Przyczyniło się to do utrzymywania się poglądu, ze psychoterapeuta powinien określać swoją przynależność do określonego podejścia i postępować oraz myśleć w sposób zgodny z koncepcjami i zasadami obowiązującymi w obrębie tego podejścia. Przez wiele dekad odstępstwa od teoretycznych i pragmatycznych koncepcji przyjętych w ramach poszczególnych szkół były uznawane za dowód nieprawidłowego przeszkolenia a nawet za błędy w sztuce terapeutycznej, nawet wtedy gdy nie została rozpoznana ewentualna szkoda u pacjenta. Z kolei postawy tych terapeutów, którzy podkreślali że nie są związani z żadną ze szkól nazywane były „chaotycznym eklektyzmem” , co miało wyraźnie pejoratywne znaczenie.
- W ciągu ostatniego ćwierćwiecza, ten sposób myślenia traci jednak na swej popularności a coraz więcej psychoterapeutów przyznaje się do korzystania z dorobku, który powstał w obrębie różnych podejść, nie tylko tego który był podstawą ich szkolenia. W dynamiczny sposób rozwija się nurt poszukiwania integracji w psychoterapii. Sprzyja temu wiele czynników:
- Nieustanne zwiększanie się ilości różnych szkół psychoterapii
- Brak empirycznego potwierdzenia wyższości jednej szkoły nad innymi
- Brak teorii, która w wyczerpujący sposób wyjaśniałaby psychopatologię, oraz zmianę zachowania i osobowości
- Gwałtowny wzrost różnorodności i znaczenia krótkoterminowych terapii skoncentrowanych na rozwiązywaniu specyficznych problemów
- Zwiększenie się komunikacji i wymiany doświadczeń między różnymi klinicystami i badaczami, co spowodowało wzrost gotowości i motywacji do eksperymentowania
- Rozpoznawanie czynników wspólnych występujących we wszystkich podejściach, które są związane z ich efektywnością
- Rozwój profesjonalnych organizacji, konferencji, publikacji i czasopism, które są poświęcone poszukiwaniem integracji w psychoterapii
Poszukiwanie integracji w psychoterapii , ma bardzo długą, choć mało znaną historię, sięgającą lat trzydziestych XX wieku i pierwszych pomysłów przedstawianych przez takich psychoanalityków jak French, Alexander czy Rozenzweig, a w dekadę później Dollard i Miller. Współcześnie w literaturze wyróżniane są cztery odmiany poszukiwania integracji psychoterapii. Są to następujące sposoby przy pomocy których teoria i metody terapeutyczne mogą być integrowane;
- Techniczny eklektyzm
- Poszukiwanie wspólnych czynników
- Integracja teoretyczna
- Integracja asymilacyjna
- W trakcie szkolenia prowadzonego w naszym programie kierujemy się wskazówkami zawartymi w charakterystyce różnych sposobów integracji. Jesteśmy przekonani, ze dorobek współczesnej psychoterapii zawarty w różnych podejściach i szkołach obejmuje wiele wartościowych koncepcji i metod , które mogą i powinny być dostępne dla wszystkich psychoterapeutów, którzy będą mieli powody by z nich korzystać oraz który będą odpowiednio przygotowaniu do tego. Korzystanie z tego dorobku nie jest jedna łatwe z kilku powodów;
- Istniejącej nadal presji by szkolić się tylko w jednym lub w dwu środowiskowo uznawanych podejściach
- Barier leksykalnych związanych z artykułowaniem różnych koncepcji przy pomocy pojęć zdefiniowanych i uznawanych tylko w obrębie poszczególnych szkół
- Dużej ilości potencjalnych źródeł interesujących koncepcji
- Częstego poczucia, ze odmienność, czasem bardzo podkreślana, obrazów człowieka i procesu psychoterapii oferowanych przez różne szkoły oznacza konieczność wyboru tylko jednej z nich a odrzucenia pozostałych.
- Występowania ekonomicznych i prestiżowych aspektów szkolenia psychoterapeutów i sprzedawania ich usług.
Szkoląc w sposób integracyjny naszych studentów, staramy się tworzyć warunki pomocne w przezwyciężaniu tych barier i przygotować ich do uważnego i rozważnego korzystania z dorobku różnych nurtów psychoterapii. Obejmuje to różne aspekty szkolenia zawarte w programie.
Sprawą najważniejszą oczywiście są osobiste aspekty przygotowania studenta do tworzenia relacji terapeutycznej i konstruktywnego komunikowania się z pacjentem/pacjentem., której poświęcamy najwięcej miejsca w szkoleniu.
Przygotowywaniu do integracji teoretycznej i asymilacyjnej w naszym programie służą;
- Koncentracja na praktyczno-warsztatowej pracy szkoleniowej i odwoływanie się bezpośredniego doświadczania sytuacji szkoleniowych i terapeutycznych.
- Zapoznawanie z wiedzą dotyczącą głównych systemów i podejść psychoterapeutycznych-obejmuje to przegląd 12 głównych systemów na podstawie podręcznika SYSTEMY PSYCHOTERAPII J.Prochaski i J.Norcrossa. – w formie seminariów i sprawdzianów wiedzy
- Pogłębione uczenie się poznawcze i praktyczne tradycyjnych podejść takich jak;
- Psychoterapia skoncentrowana na osobie wg. Carla Rogersa
- Terapia Gestalt wg. Fritza Perlsa oraz Ervina i Miriam Poolster
- Terapia poznawczo-behawioralna wg Arona i Judith Beck
- Terapia konstruktywistyczna poznawczo – behawioralna Donalda Meichenbauma
- Podejście egzystencjalno-humanistyczne wg. Irvina Yaloma i Jamesa Bugentala
Podstawą szkolenia jest więc integracja podejść humanistyczno-egzystencjalnych z podejściami behawioralno-poznawczymi oraz sięganie do uniwersalnych idei nurtów psychodynamicznych.
Sporo uwagi w szkoleniu poświęcamy poznawaniu następujących współczesnych podejść integracyjnych:
- Modelu psychoterapii skoncentrowanej na doświadczaniu Leslie Greenberga, w którym dokonano integracji dorobku podejścia skoncentrowanego na osobie i terapii Gestalt oraz egzystencjalnego
- Modelu terapii schematów Jeffreya Younga, w którym dokonano integracji podejścia poznawczo-behawioralnego, Gestalt, psychodynamicznego, konstruktywistycznego.
- Integracja teoretyczna polega na próbie łączenia co najmniej dwu podejść terapeutycznych i wymaga pewnego wysiłku koncepcyjnego, ponieważ to połączenie nie powinno mieć charakteru mechanicznego i formalnego. Należy jednak podkreślić, że w praktyce uprawiania psychoterapii i szkolenia przyjmuje się bardzo pragmatyczny stosunek do koncepcji teoretycznych – powinny być użyteczne w codziennej praktyce klinicznej. Efektem procesu integracji teoretycznej nie musi więc być nowa teoria spełniająca warunki naukowej i empirycznej weryfikacji i falsyfikacji. Powinna dostarczać intelektualnego narzędzia pomocnego w lepszym rozumieniu naszych pacjentów i ich problemów oraz interpersonalnych i intrapersonalnych procesów służących zmianie w ich funkcjonowaniu. Oznacza to, ze tworzenie modeli integracyjnych na ogół polega na wybiórczym sięganiu do tych elementów integrowanych koncepcji, które do takich funkcji będą się nadawały oraz na ich intelektualnej i praktycznej syntezie. Integracja asymilacyjna polega na tym, że terapeuta opiera się na określonej i centralnej koncepcji teoretycznej ale wdraża i asymiluje do swej praktyki techniki pochodzące z różnych innych podejść. Jest to więc połączenie integracji teoretycznej i technicznego eklektyzmu. Wybrane przez nas do szkolenia modele integracyjne oparte zostały na solidnych podstawach teoretycznych, wieloletniej praktyce i poddawane były badaniom empirycznym. Na ich temat powstały znaczące publikacje oraz filmy szkoleniowe pokazujące praktykę prowadzenia spotkań psychoterapeutycznych, z których korzystamy w procesie szkolenia.
- Sądzimy, że techniczny eklektyzm nie powinien być utożsamiany z synkretyzmem, czyli mechanicznym, bezkrytycznym i przypadkowym mieszaniem różnych technik. W odróżnieniu od takiego eklektyzmu „chaotycznego”, techniczny eklektyzm koncentruje się na poszukiwaniu sposobów leczenia najlepszych (najbardziej skutecznych) dla danego pacjenta i specyfiki jego problemów. Układem odniesienia dla tych poszukiwań nie jest ogólna teoria ale dane empiryczne dotyczące tego, co najlepiej działało w przypadku podobnych pacjentów i osób. Techniczny eklektyzm koncentruje się na przewidywaniu, wobec kogo, jakie interwencje będą skuteczne. Uważamy, ze podejście takie w wykonaniu doświadczonych klinicystów, nie powinno być deprecjonowane. Jedną z najbardziej uznanych form integracji rozumianej jako techniczny eklektyzm jest Terapia Multimodalna Arnolda Lazarusa. W ramach szkolenia zapoznajemy studentów z tym podejściem (m.in. z opracowaną przez Lazarusa koncepcją różnych modalności, kwestionariuszami analizy historii życia, pokazujemy filmowe zapisy jego pracy terapeutycznej z pacjentami oraz jego komentarze do tej pracy i całej koncepcji).
- W celu ułatwienia studentom całościowego i praktycznego integrowania różnorodnych idei i praktycznych rozwiązań zawartych w różnych podejściach, opracowaliśmy MODEL 7 ŚCIEŻEK TERAPEUTYCZNYCH wskazujący na najważniejsze obszary na których przebiega proces pracy terapeutycznej. Powstał on w wyniku próby zidentyfikowania wspólnych czynników, które można odkryć jako istotne w większości z wymienionych poprzednio modeli pracy terapeutycznej. Naszym zdaniem odpowiednio przeszkolony terapeuta może w swej praktyce klinicznej posługiwać się elastycznie poniżej przedstawionym perspektywami poszukiwania dróg prowadzących do skutecznej pomocy pacjentowi w rozwiązywaniu problemów i uwalnianiu od zaburzeń w funkcjonowaniu. Staramy się w procesie szkolenia przygotowywać studentów do poznawania i stosowania tych dróg. Są to;
ROZWIJANIE UZDRAWIAJĄCEJ RELACJI TERAPEUTYCZNEJ
- Relacja terapeutyczna jest powszechnie uznawana za fundament całego procesu psychoterapii.
- Jej podstawą jest empatyczne rozumienie i afirmacja osoby pacjenta.
- Relacja tworzy okazję do uzyskiwania znaczących doświadczeń, które mogą korygować skutki znaczących doświadczeń z innymi ważnymi osobami w jego życiu..
- Tworzy warunki do wywierania przez terapeutę wpływu na kształt sytuacji terapeutycznych za pomocą różnych metod i technik terapeutycznych.
EKSPLOROWANIE WYDARZEŃ I DOŚWIADCZEŃ OSOBISTYCH
- pogłębia kontakt pacjenta z utrwalonymi śladami minionych doświadczeń, które mogą wpływać na jego aktualne doświadczanie i funkcjonowanie w życiu.
- W procesie eksploracji pacjent odkrywa obecność tych śladów, poprzez werbalne i wyobrażeniowe odtwarzanie wspomnień, towarzyszących im myśli i doznań.
- Eksploracja inicjuje korektywne doświadczanie śladów minionych doświadczeń
INICJOWANIE MODYFIKACJI POZNAWCZYCH I BEHAWIORALNYCH
- Konceptualizacja poznawcza i rozpoznawanie negatywnych schematów poznawczych - Procedury poznawcze
- Klaryfikowanie wpływu myśli na uczucia, zachowanie i relacje interpersonalne- korygowanie irracjonalnych myśli i nieadekwatnych przekonań
- Wzmacnianie adaptacyjnych przekonań i adekwatnego spostrzegania wymogów sytuacyjnych
- Rozpoznawanie specyficznych zachowań, które pacjent pragnie zmieniać oraz zachęcanie do podejmowania wyborów
- Trening umiejętności i zachowań związanych z celami terapeutycznymi
INSPIROWANIE I WZMACNIANIE AKTYWNOŚCI I WYBORÓW PACJENTA
- Znaczna część procesu zmian pacjenta, urzeczywistnia się poza spotkaniami z psychoterapeutą..
- Decyzje i wybory życiowe pacjenta, sposób kontaktowania się ż ludźmi, mogą w istotny sposób wzmacniać lub osłabiać proces przemian, nad którym pracuje we współpracy z terapeutą.
- Wprowadzanie zmian w postępowaniu, wynikających z analizy i przepracowywania problemów życiowych, których treść i forma została określona samodzielnie przez pacjenta –
- Realizowanie przez pacjenta tzw. zadań domowych, tworzenie okazji do uczenia się i rozwijania nowych umiejętności, uzyskiwania konstruktywnych doświadczeń
DRAMATYZACJE WYOBRAŻENIOWE I EKSPRESYJNE
- Inicjowanie procesu doświadczania pacjenta i opracowywanie doświadczanych treści to podstawowe źródło zmian
- Głośne przeprowadzanie i korygowanie dialogów wewnętrznych
- Wyobrażeniowe dramatyzacje odtwarzające traumatyczne wydarzenia i relacje ze znaczącymi osobami inicjują korekcyjne doświadczenia zmieniające schematy.
- Pogłębianie kontaktu z emocjami i przepracowywanie problemowych doświadczeń
- Praca z konfliktowymi rozdwojeniami wewnętrznymi dotyczącymi negatywnego stosunku do siebie oraz samoutrudniania i przeszkadzania samemu sobie
- Przepracowywanie i rekonstrukcja uwewnętrznionych relacji z ważnymi osobami- nie zakończone sprawy - skrzywdzenia i traumy oraz zaniedbania i odrzucenia
ĆWICZENIE SAMOOBSERWACJI I ZROZUMIENIA SIEBIE PACJENTA
- Istotne dla dobrego kontaktu z sama sobą jest rozumienie siebie oparte na samoobserwacji i rozpoznawaniu wzorów myślenia i reagowania oraz przyczyn własnych zachowań
- Uzyskiwanie wglądu stanowi ważny chociaż współcześnie już nie centralny aspekt procesu psychoterapii - wgląd może przyczyniać się do zmiany osobistej jeżeli porządkuje i utrwala ślady doświadczeń
- Rozwijanie zdolności do monitorowania procesu doświadczania pomaga w kierowaniu własnym postępowaniem i wyzwalania się spod wpływu negatywnych schematów myślenia i reagowania
REKONSTRUOWANIE NARRACJI OSOBISTYCH
- Każdy człowiek ma swoją cichą opowieść-narrację w której jest główną lub jedną z ważnych postaci
- Scenariusz tej opowieści jest ukształtowany przez przeszłość ale wpływa na doświadczanie teraźniejszości i na kształt przyszłego życia
- Osoby, z problemami osobistymi i zaburzeniami, często mają takie scenariusze narracyjne, które wzbudzają bolesne uczucia oraz destrukcyjne przekonania i dysfunkcjonalne zachowania.
- Rozpoznawanie i zmienianie scenariusza narracyjnego kształtującego różne wewnętrzne głosy i dialogi oraz wyobrażane sceny i wydarzenia jest ważnym wyzwaniem w psychoterapii
- Przyjmujemy, że teoretyczną kategorią, która odgrywa centralną i integrującą rolę w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o przyczyny powstawania i utrzymywania się problemów lub zaburzeń jest SCHEMAT OSOBISTY. We współczesnej psychologii „schemat” definiowany jest jako względnie trwała i kształtowana przez minione doświadczenia, osobista forma organizacji psychicznej łącząca różnorodne ale specyficzne dla danego schematu, treści i zjawiska psychologiczne.
Schematy wywierają bardzo istotny wpływ na funkcjonowanie człowieka. Uwaga psychoterapeutów koncentruje się szczególnie na tych schematach osobistych, które stanowią główne źródła zaburzeń i problemów. Zmiana patologicznych schematów pacjenta jest więc ważnym celem oddziaływań psychoterapeutycznych. U pacjentów występują nie tylko schematy patologiczne, pożądane jest dostrzeganie i umacnianie tych schematów, które pacjentowi pomagają w życiu. Schematy nie są jedynym obszarem pracy terapeutycznej – terapeuta interesują się całą osobą pacjenta.
W celu zrozumienia schematów osobistych, konieczne jest poznanie ich zawartości, funkcji spełniane w życiu codziennym i w zaburzeniach, okoliczności w których schematy się ukształtowały, czynniki które aktywizują schematy oraz możliwości i kierunki zmiany schematów osobistych. Najważniejsze z klinicznego punktu widzenia schematy dotyczą własnej osoby, innych ludzi i relacji z nimi, świata i życia oraz wizji przyszłości. Schematy obejmują więc myślenie i wyobrażanie, stany emocjonalne i sposób doświadczania, zachowanie i kierunek postępowania, oczekiwania i nastawienia wobec życia. Poznawanie okoliczności kształtujących schematy wskazuje na szczególną rola doświadczeń z wczesnego dzieciństwa, uwewnętrznienie treści i przebiegu relacji z ważnymi osobami, zapamiętywanie i powtarzanie znaczących emocjonalnie opinii na swój temat i o życiu, osobiste interpretacje przyczyn i konsekwencji ważnych wydarzeń i doświadczeń osobistych oraz na samo utrwalanie się schematów w różnych sytuacjach życiowych.
W różnych współczesnych koncepcjach psychoterapeutycznych schematy osobiste odgrywają bardzo istotna lub centralną rolę przy wyjaśnianiu przyczyn zaburzeń i problemów oraz wskazywaniu w jakiej formie utrwaliły się w psychice ślady minionych doświadczeń. W podejściach poznawczych są to „schematy poznawcze”, w behawioralnych „wzory behawioralne”, w podejściach skoncentrowanych na procesie doświadczania są to „schematy emocjonalne”, w innych pojawiają się takie sformułowania jak „destrukcyjne schematy osobiste”, „dysfunkcjonalne schematy relacyjne” czy „schematy (scenariusze) narracji osobistych”.
W trakcie szkolenia uczestnicy uczą się rozpoznawać różnego rodzaju schematy osobiste oraz rozpoznawać i integrować wspólne znaczenie różnorodnych sposobów wskazywania na schematy specyficzne dla różnych podejść psychoterapeutycznych.
- Zmianie dysfunkcjonalnych schematów osobistych w psychoterapii powinna, naszym zdaniem, towarzyszyć praca nad rozwijaniem specyficznych umiejętności pacjenta związanych z jego samoświadomością i samoregulacją, czyli umiejętności:
- rozpoznawania i monitorowania własnej aktywności umysłowej
- rozpoznawania i regulowania własnych stanów emocjonalnych
- rozpoznawania możliwości dokonywania wyborów osobistych i podejmowania decyzji
- W naszym programie szkolenia psychoterapeutów zadania integracyjne podejmowane są w odniesieniu do różnych aspektów wiedzy i praktyki terapeutycznej, które w ogólnym zarysie zostały przedstawione powyżej.. Źródłowe podejścia terapeutyczne, do których sięgamy w naszej praktyce i szkoleniach dostarczają wzajemnie dopełniających się perspektyw rozumienia pacjentów i procesu psychoterapii. Korzystanie z uniwersalnego języka profesjonalnego wywodzącego się ze współczesnej psychologii pozwala na integrowanie różnych sposobów wyjaśniania zjawisk i procesów oraz opisów metod terapeutycznych zawartych w tych podejściach.
- Szkolenie powinno przygotowywać do dalszego rozwoju zawodowego terapeuty, którego najważniejszym źródłem są praktyczne doświadczenia w pracy pacjentami.
