Albert Ellis przyszedł na świat we wrześniu 1913 roku w Pittsburgu, w rodzinie żydowskiej.  Jako dziecko doświadczał emocjonalnego zaniedbywania ze strony nieobecnego w domu ojca oraz niezrównoważonej psychicznie matki. W 1934 roku ukończył Uniwersytet Miejski w Nowym Jorku – specjalizował się w zagadnieniach biznesowych.  W pierwszym etapie kariery usiłował pracować zgodnie z wykształceniem i pisać książki. Obie te drogi nie spełniły jego oczekiwań. Zainteresował się seksuologią – zaczął publikować książki dotyczące seksualności. Pierwsze doświadczenia z pacjentami  skierowały jego uwagę na psychologię kliniczną.

W 1942 roku rozpoczął pięcioletnie studia doktoranckie z zakresu psychologii klinicznej na Teachers College przy Uniwersytecie Columbia. W tym czasie rozpoczął też prywatną praktykę psychologiczną. Podobnie jak większość ówczesnych terapeutów pracował zgodnie z założeniami psychoanalizy. Szybko nabrał przekonania, że stosowane przez niego metody są nieskuteczne i niewymierne – przejawem zwątpienia w mocy psychoanalizy była choćby praca „Telepatia i psychoanaliza: krytyka dotychczasowych odkryć”.

Rok 1953 rozpoczął nowy etap w jego życiu – wtedy właśnie zaczął się nazywać terapeutą racjonalnym i zerwał z psychoanalizą.  Wiązało się to nie tylko ze zmianą założeń teoretycznych ale także przeformułowaniem roli terapeuty w kierunku zwiększenia dyrektywności. Od 1955 roku określał swoje podejście jako terapię racjonalną (RT). Zgodnie z jego założeniami terapeuta stara się pomóc klientowi w zrozumieniu, że jego życiowa filozofia i powiązane z nią przekonania znajdują odbicie w problemach emocjonalnych jakich doświadcza. Już w 1954 roku rozpoczął szkolenie innych terapeutów zainteresowanych jego metodą. Jednak gdy w 1960 roku zaprezentował swoje podjeście w Amerykańskim Towarzystwie Psychologicznym nie spotkał się z dużym zainteresowaniem. W owym czasie w pracy klinicznej dominowało podejście psychoanalityczne a w badania królowali behawioryści. Od 1963 roku współpracował z Aaronem Beckiem. Przez całe swoje zawodowe życie udoskonalał proponowane przez siebie podejście. Dawał temu wyraz modyfikując nazwę proponowanej przez siebie metody. Pierwotna Terapia Racjonalna (RT) przekształcona została w Terapię Racjonalno Emotywną (RET), by wreszcie, w latach 90-tych XX w przyjąć formę Racjonalno-Emotywnej Terapii Zachować (REBT).

Oprócz pracy terapeutycznej zajmował się Ellis zagadnieniami związanymi z seksualnością. Jest, obok Alfreda Kinseya, uważany za ojca amerykańskiej rewolucji seksualnej. Swoim liberalnym przekonaniom dał wyraz między innymi w wydanej w 1958 roku książce „Seks bez winy”. Swoista kontynuacja tej książki ukazała się w 2001 roku jako „Seks bez winy w dwudziestym pierwszym wieku”.

W ostatnich latach życia borykał się Ellis zarówno ze słabnącym zdrowiem jak i problemami związanymi z założonym przez niego Insytucie Alberta Ellisa. Nieporozumienia wokół zarządzania instytucją sprawiły, że na jakiś czas odsunięty został od pełnienia obowiązków oraz usunięty z zarządu Instytutu. Wyrok sądu umożliwił mu powrót do Insytutu. Zmarł 24 lipca 2007 roku w Nowym Jorku.

Podstawowe założenia:

Podobnie jak inni psychologowie poznawczy tak i Ellis źródła psychopatologii upatrywał w sposobie postrzegania rzeczywistości. Obrazowym ujęciem tej koncepcji jest model ABC, w którym A określa zdarzenie aktywujące (ang. activating event), B przekonania (ang. belief) a C konsekwencje – emocjonalne i behawioralne (ang. consequences). Zdarzenie aktywujące nie musi być pochodzenia zewnętrznego. Może to być również myśl lub inne doświadczenie wewnętrzne. Kluczową kategorią w modelu są przekonania – to ich treść prowadzi do określonych zachowań i uczuć. Ellis podzielił przeganiana na dwa typy. Pierwszy obejmuje te, które sprzyjają osiąganiu celów. Drugi zawiera te, które prowadzą do dezadaptacyjnych zachowań i emocji. Przekonania sztywne, absolutystyczne i niefunkcjonalne prowadzą do działań i emocji szkodliwych i trudnych. Zgodnie z tym ujęciem w ramach terapii terapeuta uczy klienta identyfikowania negatywnych i szkodliwych przekonań. Celem staje się wypracowanie takiej struktury przekonań, by w odpowiedzi na zdarzenia aktywujące nie dochodziło do ujawnienia nieadaptacyjnych zachowań i emocji. Przekonania racjonalne nie zawsze muszą jednak prowadzić do emocji pozytywnych – kluczowa jest raczej ich adekwatność wobec wydarzenia aktywującego. Smutek, żal, frustracja i rozczarowanie choć nieprzyjemne są traktowane jako zdrowe i naturalne. Do niezdrowych i nienaturalnych zaliczał Ellis depresję, poczucie winy, użalanie się nad sobą, przerażenie czy panikę.

Terapia idzie dalej. Do modelu ABC dodaje dwie kolejne litery alfabetu. D jak dysputa – terapeuta nie narzuca klientowi przekonania o nieracjonalności jego przekonań ale podważa je w trakcie dyskusji. Zadaje kolejne pytania by przekonać się na ile przekonania te są racjonalne i logiczne. Ostatnim etapem terapii jest E – efektywna filozofia życiowa kształtująca się pod wpływem oddziaływań terapeutycznych. Na tej bazie budowane są potem adaptacyjne przekonania.