Obecnie obserwujemy w Polsce systematyczne wydłużanie się życia ludzkiego w porównaniu z poprzednimi dekadami. Szacuje się, że w ciągu najbliższych dziesięciu lat przybędzie prawie 2 mln osób w wieku emerytalnym. To z kolei wiąże się z tym, iż w starzejącym się społeczeństwie stopniowo będzie wzrastać liczba osób z objawami otępiennymi. Choroba otępienna jest bardzo podstępna, ponieważ w początkowym okresie trwania trudno ją dostrzec, gdyż objawy są słabo nasilone i niezbyt charakterystyczne. Jednak możliwie wczesne postawienie właściwego rozpoznania pozwala pacjentowi, 
a w szczególności jego rodzinie w sposób świadomy i spokojny pogodzić się 
z faktem choroby i przygotować się na kolejne jej etapy.

Otępienie często nazywane demencją starczą to zespół objawów spowodowany chorobą mózgu o charakterze przewlekłym lub postępującym. Obecnie uważa się, że do otępienia najczęściej prowadzą takie choroby jak: choroba Alzheimera, choroba rozsianych ciał Lewy’ego, zwyrodnienie czołowo-skroniowe lub ogniskowe uszkodzenia mózgu. Chociaż nie ma dwóch identycznych przypadków, gdzie choroba przebiegałaby według tego samego schematu to jednak można wyróżnić pewne charakterystyczne zachowania oraz zmiany osobowości odpowiednie dla każdego etapu choroby.

Na początku choroby daje się zauważyć roztargnienie, przygnębienie oraz niezdolność uczenia się nowych rzeczy. Zaburzeniom towarzyszy obniżenie zdolności kontrolowania własnych emocji, przez co osoba może wydawać się bardziej drażliwa i nerwowa. Zmniejsza się zdolność wydawania własnych opinii oraz prowadzenia życia intelektualnego i społecznego. Nierzadko wiąże się to z utratą dotychczasowych zainteresowań i zmianą nawyków. Bardzo często zdarza się, że osoba wielokrotnie zapomina o czynnościach życia codziennego np. o tym, jakie leki przyjmowała w ciągu dnia. Chorzy zaczynają mieć problemy z wykonywaniem bardziej złożonych codziennych czynności, takich jak np. gospodarowanie pieniędzmi, przygotowywanie skomplikowanych posiłków bądź przestrzeganie zaleceń lekarskich.

W późniejszym etapie choroby przychodzi utrata logicznego myślenia oraz pamięci, dezorientacja a także słaba koordynacja. Dają się również zauważyć trudności w mowie. Wraz z narastaniem deficytów poznawczych osoba ma problemy w zakresie samodzielnego wykonywania podstawowych codziennych czynności – np. wyboru stroju czy też dbania o własną czystość. Mogą pojawiać się objawy psychotyczne takie jak omamy wzrokowe 
i słuchowe, urojenia, błędne rozpoznawanie osób i zdarzeń. Wraz z nimi występują z reguły zaburzenia zachowania w postaci agresji, błądzenia, krzyku, odwrócenia rytmów dobowych.

Natomiast głęboki etap otępienia wiąże się z zaprzestaniem wykonywania czynności samoobsługowych. Niezbędna jest pomoc przy spożywaniu posiłku, codziennej higienie i korzystaniu z toalety. Następuje znaczne bądź całkowite ograniczenie procesów myślowych oraz mowy. Całkowicie zostaje zaburzona znajomość schematu własnego ciała a także motoryka, przez co chory nie jest 
w stanie wykonywać wielu czynności ruchowych. W ostatnim stadium choroby nie można nawiązać kontaktu werbalnego z chorym, którego mimika 
i gestykulacją są ograniczone do minimum. Niemożliwe staje się samodzielne siedzenie oraz utrzymywanie podniesionej głowy.

Grupę podwyższonego ryzyka zachorowania na otępienie stanowią osoby, które:

- mają powyżej 60 lat,

- chorują na depresję,

- mają problemy w zakresie ogólnej sprawności umysłowej, a w szczególności mają kłopoty z pamięcią,

- cierpią na schorzenia ośrodkowego układu nerwowego,

- nadużywają alkoholu bądź często zażywają leki, które mają wpływ na ośrodkowy układ nerwowy,

- wykazują zmiany w zakresie zachowania - stają się bardziej agresywne, występuje u nich utrata zainteresowań,

- są obciążone rodzinnie tą chorobą - występowanie otępienia wśród najbliższych krewnych.

Aby móc rozpoznać otępienie niezbędne jest stwierdzenie niemożności samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym przez okres co najmniej 
6 miesięcy. Chorobę tę może zdiagnozować lekarz opierając się na obserwacji pacjenta, wywiadzie z bliskimi oraz przeprowadzając odpowiednie testy 
i badania.

Zrozumienie oznak i objawów choroby otępiennej jest zasadniczym kluczem do właściwego sprawowania opieki nad chorym.

Literatura:

• Förstl H., red. Zyss T. (2005),  Leczenie zespołów otępiennych, Wrocław: Elsevier Urban&Partner,
• Fish S. (1998), Choroba Alzheimera – troska o dziś i jutro, wyd. Vocatio,
• Holford P. (2005), Nie trać pamięci!, Łódź: wyd. JK,
• Krzyżanowski J. (2006), Psychogeriatria, Warszawa: wyd. MEDYK